nông nghiệp hình như hướng nhiều vào sử dụng độ phì nhiêu của ruộng đất
để trồng những cây có lợi nhất cho con người, và chỉ phần nào làm tăng độ
phì nhiêu đó.
Một cánh đồng mọc đầy các cây thạch nam và cây mâm xôi có khả
năng sản xuất một số lượng thực vật không kém gì cánh đồng trồng nho
hoặc ngũ cốc được chăm bón tốt nhất.
Trồng trọt và cày cấy thường có tính chất điều tiết hơn là thúc đẩy khả
năng sinh sản tích cực của thiên nhiên. Sau khi công việc cày cấy đã hoàn
tất, phần lớn công việc để lại cho thiên nhiên tác động tới. Người lao động
và súc vật dùng trong nông nghiệp không những tái tạo ra một giá trị tương
đương với mức tiêu dùng của chính con người và súc vật, hoặc tương
đương với số vốn bỏ ra để sử dụng người lao động và súc vật kéo, cùng với
số lợi nhuận mang lại cho người chủ, mà tạo ra giá trị lớn hơn nhiều. Ngoài
số vốn và lợi nhuận của người chủ trại, sức lao động này còn tái sản xuất ra
tiền thuê ruộng đất để trả cho địa chủ. Tiền thuê ruộng đất này có thể xem
như sản phẩm thuộc khả năng của thiên nhiên mà địa chủ nhượng cho
người chủ trại sử dụng. Tiền thuê đất này nhiều hay ít là tùy theo mức độ
của khả năng đó, hay nói một cách khác, tùy theo khả năng sinh sản của đất
trên cơ sở tự nhiên hoặc đã được chăm bón. Đó là sản phẩm của thiên nhiên
sau khi đã khấu trừ hay đền bù cho nó tất cả những gì được coi là sản phẩm
của con người. Nó hiếm khi ít hơn 1/4 và thường nhiều hơn 1/3 toàn bộ sản
lượng thu được. Không có một số lượng lao động sản xuất tương đương
nào dùng trong sản xuất chế tạo lại có khả năng tái sản xuất một giá trị lớn
như vậy. Thiên nhiên không có một tác động nào trong sản xuất công
nghiệp, mà sức lao động của con người làm nên tất cả, và do đó, mức tái
sản xuất luôn luôn tùy thuộc vào sức mạnh của các tác nhân sử dụng vào
công việc đó. Vì vậy số vốn dùng trong nông nghiệp không những huy
động một số lượng lao động sản xuất lớn hơn bất kỳ số vốn tương đương
nào dùng trong sản xuất chế tạo, mà tỷ lệ với số lượng lao động sản xuất
được sử dụng trong nông nghiệp, số vốn này còn mang lại một giá trị tăng
thêm lớn hơn nhiều cho sản phẩm hàng năm của ruộng đất và lao động
trong nước, cho số của cải thực sự làm ra và cho thu nhập của toàn thể dân
