ruộng đất vì trong đó cũng có phần của họ. Trái lại, người nô lệ chẳng có
quyền giữ lại của cải cho riêng mình và chỉ được đơn thuần nuôi sống mà
thôi, cho nên anh ta chẳng cần phải suy nghĩ để tăng sản lượng cho ruộng
đất và chỉ cần sản xuất nhiều hơn tí chút so với số sản phẩm lương thực cần
để nuôi anh ta mà thôi. Có thể một phần vì lợi thế này và một phần do nhà
vua ghen ghét với các vị lãnh chúa nên đã khuyến khích nông nô vi phạm
quyền hành của các lãnh chúa và cuối cùng đã làm mai một loại canh tác
theo kiểu chia sản phẩm này, cho nên chế độ nông nô đã lụi tàn dần trên
phần lớn Châu Âu. Tuy nhiên, thời gian và phương pháp tiến hành một
bước ngoặt quan trọng như vậy vẫn còn là một trong những điểm mù mờ
nhất trong lịch sử cận đại.
Nhà thờ La Mã tự nhận đã có công lao to lớn trong việc này; và chắc
chắn rằng vào đầu thế kỷ 12 giáo hoàng Alexander III đã ra sắc lệnh giải
phóng tất cả những người nô lệ. Tuy nhiên, sắc lệnh của giáo hoàng là một
lời hô hào đối với những người ngoan đạo hơn là một đạo luật bắt buộc các
tín đồ phải tuân theo. Chế độ nô lệ tiếp tục tồn tại một cách khá phổ biến
một vài thế kỷ sau đó cho đến khi dần dần bị thủ tiêu do có sự tác động
chung của hai lợi ích kết hợp nói trên, một mặt là lợi ích của giới chủ sở
hữu ruộng đất và mặt khác là nhà vua. Một người nông nô được giải phóng
và được phép tiếp tục canh tác trên mảnh đất đã giao cho anh ta trước đó, vì
không có vốn nên chỉ có thể cày cấy trồng trọt bằng những gì mà người chủ
ruộng đất có thể cung ứng trước cho anh ta, và do đó, đã trở thành người tá
điền mà người Pháp gọi là metayer.
Tuy nhiên loại tá điền này cũng chẳng thấy có ích lợi gì trong việc cải
tạo chất đất để nâng cao năng suất, dù anh ta có một ít vốn dành dụm được,
vì người chủ đất chẳng giảm bớt phần sản phẩm của họ một chút nào, họ
vẫn cứ lấy đủ 1/2 số sản phẩm thu hoạch được như trước, dù cho người tá
điền dùng vốn riêng của mình để tăng sản lượng.
Thuế thập phân, tức là thuế đánh vào ruộng đất và mới chỉ lấy đi 1/10
sản phẩm thu hoạch, được coi là một sự cản trở rất lớn cho việc cải tạo
ruộng đất. Một thứ thuế thu tới 1/2 số sản phẩm thu hoạch chắc đã thực sự
cản trở việc cải tạo đó. Một tá điền ăn chia sản phẩm (metayer) có thể chú
