nhiều ngành công nghiệp phát triển. Vì vậy, Bengal, một tỉnh của Indostan,
mà thường xuất khẩu gạo với số lượng lớn, lại nổi tiếng hơn về việc xuất
khẩu nhiều loại hàng công nghiệp. Ngược lại, Ai Cập cổ đại, mặc dầu xuất
khẩu một số hàng công nghiệp như vải lanh mịn, bao giờ cũng nổi tiếng
nhờ việc xuất khẩu gạo. Trong một thời gian dài, nước này là kho thóc của
đế chế La Mã.
Ngành thương nghiệp quan trọng nhất và có khối lượng lớn nhất của
mỗi nước, như đã nói ở trên, là ngành trao đổi hàng hóa giữa dân thành thị
và dân nông thôn. Việc buôn bán giữa hai tầng lớp dân cư này chủ yếu là
trao đổi một lượng sản phẩm thô để đổi lấy một lượng sản phẩm công
nghiệp. Hàng công nghiệp càng đắt thì hàng nông nghiệp càng rẻ, và bất cứ
thứ gì có xu hướng làm tăng giá sản phẩm công nghiệp, thì đều có xu
hướng làm giảm giá sản phẩm thô của đất đai, và do đó không khuyến
khích nông nghiệp. Lượng sản phẩm công nghiệp, mà một lượng sản phẩm
thô nhất định có thể đổi lấy được, càng nhỏ, thì giá trị trao đổi của sản
phẩm thô đó càng nhỏ và càng ít khuyến khích điền chủ gia tăng lượng sản
phẩm của mình bằng cách cải tạo đất hoặc chủ trại bằng cách thâm canh
trồng trọt. Ngoài ra, bất kỳ thứ gì có xu hướng làm giảm số lượng thợ thủ
công và thợ chế tạo, thì đều có xu hướng thu hẹp thị trường trong nước –
thị trường quan trọng nhất đối với sản phẩm thô của đất đai, và do đó lại
càng không khuyến khích nông nghiệp.
Bởi vậy, các hệ thống trọng nông, mà hạn chế ngành công nghiệp và
ngoại thương, đều vận động trái với chính mục tiêu mà hệ thống đó đề ra,
và gián tiếp không khuyến khích các ngành sản xuất mà hệ thống đó muốn
thúc đẩy. Cho đến bây giờ, các hệ thống đó có lẽ không thích hợp bằng hệ
thống trọng thương. Bằng cách khuyến khích công nghiệp và ngoại thương
hơn nông nghiệp, hệ thống này trích một phần vốn của xã hội để phát triển
ngành sản xuất không được ưu tiên. Nhưng trên thực tế và cuối cùng thì hệ
thống này vẫn khuyến khích ngành sản xuất mà nó thúc đẩy. Ngược lại, các
hệ thống trọng nông trên thực tế và cuối cùng là không khuyến khích ngành
sản xuất ưu ái của mình.
