đông, khí hậu đa dạng và giao thông đường thủy thuận lợi giữa các tỉnh,
nên thị trường nội địa của Trung Quốc có đủ khả năng để phát triển nên
công nghiệp của mình. Thị trường nội địa của Trung Quốc về quy mô có lẽ
không thua kém nhiều so với thị trường của tất cả các nước Châu Âu gộp
lại. Song, nếu thị trường nội địa to lớn đó cộng thêm với thị trường của
phần còn lại của thế giới – đặc biệt là khi phần lớn hàng hóa chuyên chở
bằng tàu Trung Quốc – thì ngành ngoại thương không thể không làm tăng
đáng kể lượng hàng công nghiệp của Trung Quốc, không thể không nâng
cao năng lực sản xuất trong nền công nghiệp của nước này.
Chính sách của Ai Cập cổ đại và Indostan hình như cũng đã ưu tiên
nông nghiệp hơn các ngành khác.
Cả ở Ai Cập cổ đại và Indostan toàn bộ dân cư được chia thành các
đẳng cấp khác nhau. Mỗi đẳng cấp, theo kiểu cha truyền con nối, đều chỉ
được làm một việc hay một loại việc làm nhất định nào đó. Con của thầy tu
thì nhất định phải là thầy tu; con của người lính là người lính; con của
người nông dân là nông dân; con của người thợ dệt là thợ dệt; con của
người thợ may là thợ may v.v…Ở cả hai nước này, đẳng cấp thầy tu là cao
nhất, kế tiếp là đẳng cấp người lính. Ở cả hai nước này, đẳng cấp chủ trại và
nông dân được ưu đãi hơn đẳng cấp thương nhân và thợ thủ công.
Chính quyền của hai nước này đặc biệt quan tâm đến lợi ích của nền
nông nghiệp. Các công trình điều tiết và cung cấp nước trên sông Nile đã
từng nổi tiếng trong thời cổ đại, và những tàn tích còn lại của chúng còn
làm cho du khách phải khâm phục. Những công trình tương tự trên sông
Hằng, tuy không nổi danh bằng, hình như cũng đồ sộ như nhau. Mặc dù
dân số cả hai nước cực kì đông, song trong những năm tương đối được mùa
họ đã xuất khẩu một khối lượng lớn ngũ cốc sang các nước láng giềng.
Ở Ai Cập và Indostan cổ xưa, việc ngành ngoại thương bị hạn chế,
phần nào được bù lại bởi sự thuận lợi của giao thông đường thủy ở trong
nước. Quy mô lớn của Indostan cũng làm cho thị trường nội địa của nước
này trở nên rất lớn, đủ để hỗ trợ cho nhiều ngành công nghiệp phát triển.
Nhưng quy mô nhỏ của Ai Cập cổ đại (không bằng nước Anh) đã làm cho
thị trường nội địa của nước này trở nên quá chật hẹp, không thể hỗ trợ cho
