sử nhân loại] cùng thời, ông đã vạch ra những nét chính xem xét sự tiến bộ
trong nhận thức về tự nhiên của chúng ta đã song hành như thế nào cùng
với sự thoát li dần dần khỏi những quan niệm của thuyết nhân hình, học
thuyết lúc đầu đã dẫn con người đến việc lí giải những hiện tượng tự nhiên
bằng cách hình dung chúng được một tâm trí giống như tâm trí của chính
con người thổi sinh khí vào. Chính ý tưởng này, ý tưởng mà về sau đã trở
thành nội dung chính cho chủ nghĩa thực chứng và rốt cuộc bị chính Turgot
áp dụng một cách sai lầm vào lĩnh vực khoa học về con người, sau đó đã
nhanh chóng được phổ biến rộng rãi nhờ Tổng thống C.de Brosses dưới cái
tên đạo thờ vật (fetishism)
, cái đạo đã từng truyền đạt ý tưởng này mãi
cho tới khi nó bị các thuyết nhân hình và thuyết duy linh thay thế sau này.
Tuy nhiên, Turgot thậm chí còn đi xa hơn. Ông đi trước Comte khi miêu tả
quá trình thoát li phải trải qua ba giai đoạn như thế nào: sau giai đoạn cho
rằng những hiện tượng tự nhiên do những đấng có trí tuệ tạo ra, những
đấng vô hình nhưng giống như chúng ta, thì đến giai đoạn các hiện tượng
bắt đầu được giải thích bằng những ngôn từ trừu tượng như “bản chất” và
“năng lực”, và đến giai đoạn cuối cùng, “bằng việc quan sát hành động cơ
học tương hỗ của những cơ thể, các giả thuyết được thiết lập với sự hỗ trợ
của toán học và được kiểm chứng bằng kinh nghiệm”.
Người ta đã chỉ ra được rằng
hầu hết những ý tưởng chủ đạo của chủ
nghĩa thực chứng ở Pháp đã được d’Alembert, Turgot, bạn bè và những học
trò của họ như Lagrange và Condorcet tạo lập. Dù chủ nghĩa thực chứng
của họ có khác với chủ nghĩa thực chứng của Hume ở chỗ nó mang một
màu sắc mạnh mẽ của chủ nghĩa duy lí kiểu Pháp, thì hầu hết những gì hợp
lí và có giá trị trong học thuyết của họ vẫn là một sự thật không thể bàn cãi.
Và tuy không có cơ hội đi sâu hơn nữa vào khía cạnh này, chúng ta cũng
vẫn nên đặc biệt nhấn mạnh rằng trong giai đoạn này, giai đoạn mà cùng
với quá trình phát triển của chủ nghĩa thực chứng Pháp, nhân tố chủ nghĩa
duy lí này, chắc là do ảnh hưởng của Descartes, tiếp tục đóng một vai trò
quan trọng
