quy tắc đạo đức nào khiến chúng ta phải thừa nhận là vượt trên lí tính cá
nhân của chúng ta, tức là không tồn tại một tiền định cho trước và vô thức
đối với mọi tư tưởng của chúng ta, để giúp chúng ta xét đoán các vấn đề
đạo đức. Thực ra, về đại thể ông không thể mường tượng ra bất cứ khả
năng nào khác ngoại trừ hoặc một hệ thống đạo đức được thiết lập và
truyền dụ bởi một đấng siêu nhiên (higher being) hoặc một hệ thống được
minh định bởi chính lí tính của chúng ta
. Và giữa hai khả năng này thì
đối với ông việc hệ thống “đạo đức được minh định” (demonstrated
morals) [bởi lí tính] ưu việt hơn là chuyện không cần bàn cãi. Comte vừa
kiên định lại vừa cực đoan hơn Hegel. Thật ra ông đã phát biểu quan niệm
chủ đạo này ngay từ ấn phẩm đầu tiên của mình. Khi mới ở tuổi 19, ông đã
viết: “Nói một cách tuyệt đối, chẳng có gì tốt và chẳng có gì xấu; mọi thứ
đều tương đối, đó là phát biểu tuyệt đối đúng duy nhất”.
Tuy nhiên, riêng về điểm này, có thể tôi đã quá thổi phồng tầm ảnh
hưởng của hai triết gia của chúng ta. Có thể hồi đó, họ chỉ đơn thuần chạy
theo cái mốt chung của thời đại, một thứ mốt phù hợp với các hệ thống tư
tưởng của họ. Chúng ta có thể thấy rõ chủ nghĩa tương đối về đạo đức lan
truyền nhanh như thế nào vào thời ấy trong một cuộc trao đổi thư từ thú vị
giữa Thomas Carlyle và John Stuart Mill. Ngay từ hồi tháng Giêng năm
1833, Carlyle viết cho Mill khi đề cập đến một tác phẩm mới xuất bản
History of the French Revolution [Lịch sử Cuộc cách mạng Pháp] rằng:
“Chẳng phải cái người tên là Thiers này đưa ra một hệ thống Đạo đức thú
vị in petto [một cách độc lập, riêng rẽ - ND] đó sao? Anh ta chứng minh
cho ông thấy rằng quyền lực để hoàn thành một công việc hầu như (nếu
không nói là hoàn toàn) đã cho ta cái quyền được làm việc đó: mọi anh
hùng của anh ta thành ra đều được biện minh một cách hoàn hảo - anh ta đã
làm việc đó thành công”
. Mill đáp lại như sau: “Ông đã mô tả hệ thống
đạo đức của Thiers một cách vô cùng chính xác. Tôi e rằng đây cũng chỉ là
một gã trong nhóm Litterateurs [những nhà văn] trẻ tuổi của Pháp, và rằng
đó là tất cả những gì họ đã đạt được, xét về khía cạnh đạo đức, từ những nỗ
lực bắt chước người Đức trong việc đồng nhất chính mình với quá khứ.
