tượng xã hội còn thể hiện rõ ràng hơn so với trong các hiện tượng sinh vật
học, vẫn chỉ là những điều khái quát suông, bởi Comte không có cách nào
(hoặc không có ý định) xác minh tại sao các thể chế cụ thể, hoặc loại hình
thể chế nào, nhất thiết phải đi với nhau, hoặc tại sao các thể chế nào khác
lại không tương hợp với nhau. Những nhận xét về các mối quan hệ giữa cá
nhân, gia đình và xã hội, trong chương viết riêng về các vấn đề tĩnh của xã
hội (social statics), cũng có đôi chút thú vị
. Khi Comte bàn về phân
công lao động, mặc dù có đôi chút chịu ảnh hưởng của Adam Smith
không có dấu hiệu cho thấy ông nắm được các nhân tố quyết định sự phân
công lao động; và việc Comte không hiểu mấy về các nhân tố này càng trở
nên rõ ràng hơn khi ông tuyệt đối phủ nhận khả năng tương tự giữa sự phân
công lao động trí óc và sự phân công lao động chân tay.
Tuy vậy, toàn bộ phần tĩnh ông nghiên cứu chỉ là nét phác sơ lược và
không mấy quan trọng so với phần động của xã hội học, phần nghiên cứu
đã giúp ông đạt được tham vọng lớn nhất của mình. Đó là nỗ lực nhằm
chứng minh nhận định cơ bản mà Comte, khi mới 26 tuổi, đã trình bày
trong một bức thư gửi một người bạn khi ông hứa sẽ chỉ ra rằng “có những
quy luật chi phối sự phát triển của loài người, và chúng rõ ràng như những
quy luật định đoạt sự rơi xuống của một hòn đá”
. Lịch sử đáng phải trở
thành một môn khoa học và cốt lõi của mọi môn khoa học là chúng phải có
khả năng dự báo. Phần động của xã hội học vì thế đáng phải trở thành một
môn khoa học về lịch sử, như cách gọi phổ biến nhưng có phần dễ gây hiểu
lầm, hoặc một lí thuyết về lịch sử, theo cách gọi có phần chính xác hơn. Ý
tưởng đã khơi gợi phần lớn các tư tưởng trong nửa cuối thế kỉ XIX là viết
“lịch sử trừu tượng”, “lịch sử không cần tên người, thậm chí, không cần
nhân vật”
. Ngành khoa học mới này đã đề ra một kế hoạch về lí thuyết,
một trình tự trừu tượng trong đó những thay đổi lớn trong quá trình văn
minh hóa của loài người nhất thiết phải tiếp nối nhau.
Cơ sở của kế hoạch này dĩ nhiên là quy luật ba giai đoạn và nội dung
chính của xã hội học động là sự triển khai chi tiết quy luật này. Bởi vậy,
điểm lạ lùng trong hệ thống của Comte là ở chỗ quy luật được dùng để
