VI
Những diễn giải về xã hội học của Comte, nội dung tập thứ tư của bộ
Cours, thực ra còn kéo thêm thành ba tập, mỗi tập đều dài hơn rất nhiều so
với ba tập đầu tiến vốn trình bày về tất cả các ngành khoa học khác. Tập
thứ tư, xuất bản năm 1839, chủ yếu gồm các nghiên cứu chung về ngành
khoa học mới này và phần tĩnh (static part) của ngành khoa học đó. Hai tập
còn lại trình bày rất đầy đủ và chi tiết về phần động của xã hội học
(sociological dynamics), lí thuyết chung về lịch sử tâm trí loài người, mục
tiêu nghiên cứu chính của Comte.
Việc chia đối tượng nghiên cứu thành phần tĩnh và phần động, cách chia
mà Comte cho là thích hợp với tất cả các ngành khoa học, là do ông kế
thừa, không phải trực tiếp từ ngành cơ học, mà là từ sinh vật học, và cách
phân chia này được áp dụng vào sinh học bởi nhà sinh lí học De Blainville,
người có những công trình mà mức độ ảnh hưởng của chúng đến Comte chỉ
Lagrange, Fourier và Gall mới sánh được
. Sự phân biệt này, mà theo
De Blainville, trong sinh học tương ứng với sự phân biệt giữa giải phẫu và
sinh lí, hoặc giữa sự cấu tạo và sự sống, được đưa ra để tương ứng trong xã
hội học với hai mật mã quan trọng của chủ nghĩa thực chứng là trật tự và
phát triển. Xã hội học tĩnh (static sociology) nghiên cứu các quy luật về sự
tồn tại đồng thời của các hiện tượng xã hội, trong khi xã hội học động
(dynamic sociology) quan tâm đến các quy luật của sự tiếp nối trong quá
trình tiến hóa cần thiết của xã hội.
Tuy vậy, đến phần thực hiện kế hoạch này, thực tế cho thấy Comte chẳng
có gì nhiều nhặn để nói về phần tĩnh của đối tượng ông đang nghiên cứu.
Những bài viết tỉ mỉ của ông về sự liên ứng (consensus) cần có giữa tất cả
các bộ phận trong bất kì hệ thống xã hội nào, tức cái idée mère [ý tưởng mẹ
- ND] về sự thống nhất như Comte thường gọi, điều mà trong các hiện
