chứng minh sự cần thiết của ngành khoa học mới đồng thời lại chính là kết
quả lớn nhất và gần như duy nhất của ngành khoa học ấy. Ở đây chúng ta
không cần phải bận tâm đến những phân tích chi tiết, ngoài việc cho rằng
trong tay Comte, phần lớn lịch sử nhân loại được gắn chặt với sự phát triển
của các ngành khoa học tự nhiên. Cái liên quan đến chúng ta chỉ là những
ngụ ý chung chung từ ý tưởng về một ngành khoa học tự nhiên nghiên cứu
các quy luật phát triển của trí tuệ loài người, và những kết luận thực tế rút
ra từ đó liên quan đến tổ chức xã hội trong tương lai. Ý tưởng về những
quy luật có thể nhận biết của không chỉ sự phát triển của các tâm trí cá nhân
mà cả sự phát triển của tri thức toàn nhân loại hàm ý là tâm trí con người có
thể, nói một cách bóng gió, nhìn xuống bản thân mình từ một chiếc máy
bay ở trên cao và có thể không chỉ hiểu hoạt động của nó từ bên trong, mà
còn quan sát được nó, nếu có thể nói như vậy, từ bên ngoài. Điều khiến ta
băn khoăn về định đề này, đặc biệt khi nó nằm trong hệ thống tư tưởng của
Comte, là mặc dù nó công khai thừa nhận rằng sự tương tác giữa các tâm trí
cá nhân có thể tạo ra một cái gì đó mà xét trên khía cạnh nhất định cao hơn
những gì một tâm trí cá nhân có thể đạt được, nó lại cho rằng cũng tâm trí
cá nhân ấy không chỉ có khả năng nắm bắt toàn bộ sự phát triển và nhận
biết nguyên lí hoạt động và thậm chí cả tiến trình mà nó phải tuân theo, mà
còn có khả năng kiểm soát và chỉ huy nó, và nhờ thế hoàn thiện phần hoạt
động không được kiểm soát của nó.
Niềm tin này chung quy lại là: các sản phẩm của quá trình tư duy có thể
được coi là một tổng thể nhờ một quá trình giản đơn hơn so với một quá
trình rất khó khăn là hiểu được chúng, và khi ấy tâm trí cá nhân, nếu nhìn
vào những kết quả này từ bên ngoài, có thể trực tiếp xâu kết những tổng thể
này lại bằng các quy luật áp dụng vào chúng như những thực thể, và cuối
cùng, bằng cách ngoại suy quá trình phát triển quan sát được, có thể đạt đến
bước phát triển nhanh chóng hơn trong tương lai. Học thuyết mang tính
thực nghiệm này về sự phát triển của tâm trí tập thể là kết quả vừa ngây thơ
nhất, nhưng lại là kết quả đáng kể nhất của việc ứng dụng quy trình nghiên
cứu của nhóm các ngành khoa học tự nhiên vào các hiện tượng xã hội, và
