các nhà sử học sử dụng (dù ngay cả khi chúng không phải là những phần tử
có sẵn để làm chất liệu cho công việc tổng quát hóa của nghiên cứu lí
thuyết mà là các kết quả có được từ hoạt động nghiên cứu lí thuyết), không
đồng nhất với các tổng thể mà nhà sử học xem xét. Các mô hình được cung
cấp bởi bất kì một ngành khoa học lí thuyết về xã hội nào nhất thiết phải
chứa đựng các phần tử thuộc về cùng một loại, các phần tử vốn được lựa
chọn vì nối kết giữa chúng được giải thích bởi một bộ các nguyên lí nhất
quán chứ không phải vì chúng giúp chúng ta trả lời một câu hỏi cụ thể nào
đó về những hiện tượng cụ thể. Vì mục đích sau, nhà sử học sẽ phải thường
xuyên sử dụng các tổng quát hóa thuộc về nhiều lĩnh vực lí thuyết khác
nhau. Do đó, công trình nghiên cứu của ông ta, nếu đúng là để giải thích
các hiện tượng cụ thể, ngầm định sự tồn tại trước đó của nghiên cứu tí
thuyết; công trình đó, nếu đúng là sự tư duy về các hiện tượng cụ thể, là
một ứng dụng về việc sử dụng các khái niệm phổ quát để giải thích các
hiện tượng cụ thể.
Nguyên nhân của việc người ta thường không thừa nhận mối quan hệ
phụ thuộc vào nghiên cứu lí thuyết của nghiên cứu lịch sử về các hiện
tượng xã hội chủ yếu là do bản chất cực kì giản đơn của đa số các giản đồ tí
thuyết mà nhà sử học cần vận dụng. Hệ quả là người ta có xu hướng không
bàn cãi đến các kết luận đạt được nhờ có sự trợ giúp của các giản đồ lí
thuyết, và người ta cũng hiếm khi chú ý đến việc nhà sử học đã sử dụng lập
luận lí thuyết [trong nghiên cứu của mình]. Tuy nhiên, điều này không làm
thay đổi một thực tế là: các khái niệm về các hiện tượng xã hội mà nhà sử
học bắt buộc phải sử dụng, xét về tính đặc trưng và tính hợp lệ trên khía
cạnh phương pháp luận của chúng, nhất thiết phải thuộc cùng loại giống
như các khái niệm được dùng để xây dựng các mô hình chi tiết hơn bởi các
ngành khoa học xã hội lí thuyết. Tất cả các đối tượng có tính duy nhất của
lịch sử mà nhà sử học nghiên cứu trên thực tế hoặc là các mô thức những
mối quan hệ không thay đổi, hoặc là các quá trình có khả năng lặp lại tại đó
các phần tử mang đặc điểm phổ quát. Khi nhà sử học nói về một nhà nước
hay một trận chiến, một tỉnh lị hay một thị trường, những từ này hàm chứa
