Niềm tin rằng lịch sử nhân loại, vốn [thực ra] là thành quả từ sự phối hợp
giữa vô số tâm trí con người, nhất định vẫn phải bị ràng buộc bởi các quy
luật đơn giản, có thể nắm bắt được bởi tâm trí con người, ngày nay lan rộng
đến nỗi ít người nhận ra được nội dung đích thực của đòi hỏi nực cười này.
Thay vì kiên nhẫn làm công việc nhỏ bé là tái dựng các cấu trúc phức và
duy nhất mà chúng ta tìm thấy trong thế giới thực từ các phần tử biết được
một cách trực tiếp, và khám phá các thay đổi trong các tổng thể từ các thay
đổi trong các mối quan hệ giữa các phần tử, các tác giả của những ngụy lí
thuyết lịch sử này ngụy tạo là tồn tại khả năng đi tắt đến các quy luật về sự
tuần tự của các tổng thể biết được một cách trực tiếp nhờ một loại trí tuệ
trực giác. Những lí thuyết về quá trình phát triển này, bất kể chúng đáng
ngờ như thế nào, đã giành được một vị trí trong công chúng cao hơn nhiều
so với các kết quả tạo ra bởi quá trình nghiên cứu thực sự có hệ thống. “Các
triết thuyết” hay “các lí thuyết”
về lịch sử (hay “các lí thuyết lịch sử”)
thực ra đã trở thành tiêu điểm, “cục cưng”
(darling vice) của thế kỉ XIX.
Từ Hegel và Comte, và nhất là Marx, cho tới Sombart và Spengler, những
lí thuyết giả mạo này đã dần được xem như là những thành tựu nghiên cứu
tiêu biểu của khoa học xã hội; và với niềm tin là một loại “hệ thống” cần
phải, như là một tất yếu lịch sử, bị thế chỗ bởi một hệ thống mối khác,
chúng thậm chí đã tạo ra cả một trào lưu ảnh hưởng sâu rộng tới tiến trình
phát triển của xã hội. Chúng đã đạt được điều này chủ yếu là bởi chúng
trông tựa như loại các quy luật mà các ngành khoa học tự nhiên đã tạo ra;
và trong một kỉ nguyên mà các ngành khoa học này đã thiết lập được chuẩn
mực đo lường mọi tiến bộ trí tuệ, tuyến bố của những lí thuyết về lịch sử
này về khả năng dự báo được những quá trình phát triển trong tương lai đã
được xem như là bằng chứng về tính khoa học ưu việt của chúng. Dù đơn
thuần chỉ là một trong số nhiều loại sản phẩm tiêu biểu của thế kỉ XIX
thuộc loại này, chủ nghĩa Marx đã vượt qua mọi chủ thuyết khác, trở thành
thứ phương tiện giúp cho kết quả này của chủ nghĩa duy khoa học có được
một ảnh hưởng rộng lớn đến nỗi rất nhiều trong số các đối thủ của chủ
