trong ký ức sống động. Giống như Jerusalem thiêng liêng mà những nhà thần bí
Do Thái tin là từ trời cao hạ xuống trên cõi thế này, sẽ sẵn có mọi sự cho mọi
người, thì nhiều người Palestine trở về luôn hình dung nhà cửa làng mạc của họ
sẽ chờ đợi họ y như lúc họ ra đi. Những ổ khóa sẽ được tra bằng những chiếc
chìa mà họ đã mang theo từ hồi năm 1948 và những cánh cửa sẽ mở ra cho họ
thấy lại những cảnh thôn dã xa xưa.
Trong văn chương Palestine, đất Palestine thường được mô tả là một thiếu
phụ khả ái. Nàng luôn ở đó, như một nàng dâu một lòng trung tín đợi chờ, luôn
kêu gọi các con trai mình trở về. Người Palestine là một giấc mơ, một ký ức, một
bức tranh, một văn tự đất đai đã vàng ố, một danh xưng, một bài hát. Palestine
thiêng liêng của những người tha hương không bao giờ thay đổi, trong khi
Palestine của thế giới thực lại đang biến dạng không thể níu lại được. Đối với
nhiều người Palestine đến thăm Israel-hoặc từ những lãnh thổ bị chiếm đóng hay
từ nước ngoài trở về-họ đều trải qua kinh nghiệm hoang mang, bối rối và thất
vọng. Hình ảnh trong tâm hồn người Palestine bị tan thành từng mảnh trước thực
tại của một quốc gia Israel: không còn một Palestine trần thế để lấp đầy khoảng
trống. Du khách lại càng cảm thấy chua xót hơn cho thân phận lưu đầy, vì quê
hương trong mộng của mình nay đã tan thành mây khói.
Trong số hồi ký cá nhân của người Palestine, thì giây phút thăm lại mái nhà
của gia đình ngày xưa thường là giây phút nhức nhối nhất. Thật là mỉa mai khi
những người Israel đang sống trong những ngôi nhà của người Ả Rập xây bằng
đá, thì phần đông là những thanh niên trẻ trung, có học vấn, giàu sang lại luôn
tuyên xưng mình hiểu biết sâu xa những cảnh ngộ đáng thương của người
Palestine. Thế mà tiếng gõ cửa đáng sợ, cả lời yêu cầu rụt rè của một vị khách Ả
Rập không mời mà đến: "Xin lỗi ông bà. Gia đình tôi hồi trước có sống ở đây.
Ông bà cho phép tôi tham quan một chút được không?" cũng có thể làm vỡ tan
những ảo tưởng tự do trong giây phút. Một số người Israel cho phép họ đi xem
lướt qua một vòng, mà cứ đếm từng giây từng phút cho đến khi người khách
vụng về đi khuất. Một số người khác đóng sập cửa ngay trước mặt người khách
không mời, như ngăn không cho bóng ma của quá khứ, của giận dữ và tội lỗi lẻn
vào.
