Mác cho rằng giới hạn gia tăng của cải được quyết định bải hệ thống xã hội
chứ khõng phải tài nguyên thiên nhiên, điều này thì ngày nay chúng ta đã
thấy.
Liên Xô đã không nhận thức hết được những mối nguy hại tới môi
trường, mà ở một đất nước rộng lớn như Liên Xô để nhận ra điều đó không
hề đơn giản, tuy nhiên, những thảm họa sinh thái mà chúng ta biết đến ở đó
cũng chả khác gì chuyện xảy ra ở Mỹ hay châu Âu.
Còn thảm họa Chernobyl...? [247]
Tai nạn Chernobyl, thảm họa duy nhất xảy ra với loại lò phản ứng
không được làm mát bằng nước mà bằng than chì, thực sự đã gây ra những
thiệt hại vô cùng nghiêm trọng. Nhưng trước đó đã có những thảm họa môi
trường khác: Sự phá hủy môi trường ở Mê-hi-cô, Trung Mỹ, Nam Mỹ, rừng
nguyên sinh Amazon... người ta đã từng tranh cãi tìm giải pháp bảo vệ nó
nếu còn có thể. Phá hủy môi trường sinh thái là vấn đề của toàn thế giới,
không thể đổ lỗi riêng cho Liên Xô được.
Nhưng cũng có trường hợp như biển Aral
[248]
: Liên Xô quyết định
làm thay đổi dòng chảy của một vài con sông dẫn đến việc biển Aral bị biến
mất, và đó là hệ quả của chính sách đẩy mạnh sản xuất - thực ra là đẩy
mạnh một cách thái quá.
Tuy nhiên, vấn đề này cũng không phải lỗi của riêng Liên Xõ. Khi
thực hiện chính sách này, Khrushchev, Brezhnev và nhiều nhà lãnh đạo
khác đã thảo luận rất nhiều. Họ muốn đẩy mạnh sản xuất, sản xuất, và sản
xuất... Chẳng hạn như trường hợp ở Ca-dắc-xtan người ta bắt đầu thúc đẩy
sản xuất lúa mỳ, vì vậy, mỗi người dân, mỗi nhà sản xuấ3;u muốn tăng
nhanh sản lượng của mình. Họ muốn đưa vào sản xuất cả những nơi được
coi là “thảo nguyên nghèo đói” - những cánh đồng muối - ở U-dơ-bê-ki-
xtan, tôi đã từng ở đó và chứng kiến họ lấy nước từ những con sông chảy từ
trên núi xuống. Họ sản xuất hàng triệu tấn bông. Theo tôi, đó là sự áp dụng
công nghệ không phù hợp. Họ không biết - thậm chí chả bao giờ đặt câu
hỏi, mà chỉ nghĩ rằng mình đang làm những công việc thật tuyệt vời nhưng
chính việc đó lại gây ra thảm họa môi trường. Tôi còn nhớ đã có lần
