trong cuộc sống tôi mới nhận ra những giá trị to lớn của rau quả đối với
cuộc sống và sức khoẻ của chúng ta.
Càng trưởng thành tôi càng nhận thấy “nền giáo dục lịch thiệp của
Pháp” rất có ích với chúng tôi. Ngay cả khi ở Sierra mặc dù đời sống rất
khó khăn do chiến tranh, chúng tôi vẫn cố giữ thái độ tốt, cư xử lịch thiệp,
tôn trọng chính mình và tôn trọng người khác. Chúng tôi phải sống rất khó
khăn trong các khu miền núi, nhưng không bao giờ hành động như những
con người hoang dã.
Trong sự phát triển tri thức và trong việc hình thành các ý tưởng
chính trị của ông, nền văn hoá Pháp có ảnh hưởng gì không?
Ồ, chắc chắn là có ảnh hưởng rất lớn rồi. Tôi đã kể với ông, trường
tiểu học đầu tiên mà tôi theo học do hai anh người Pháp theo đạo Cơ đốc
quản lý theo nguyên tắc La Salle
[350]
. Mặc dù tôi hầu như chỉ theo học
các trường của đạo Cơ đốc và hầu hết các giáo viên đều là người Tây Ban
Nha rất có tinh thần dân tộc, thứ văn học mà họ dạy tôi cũng chủ yếu là văn
học Tây Ban Nha - rất ít thứ liên quan đến Cuba. Nhưng với cá nhân tôi,
ngay từ khi còn rất trẻ tôi đã đọc rất nhiều tác giả người Pháp và sau này có
ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển tri thức cũng như hiểu biết của tôi về
giới, con người. Tác giả có ảnh hưởng đáng kể đối với tôi là Victor Hugo -
cây đại thụ trong làng văn học, triết lý và chính trị. Ông ấy ủng hộ cuộc nổi
dậy Công xã Paris, yêu cầu họ được ân xá. Ông ấy ủng hộ quyền bầu cử của
phụ nữ.
Tôi đọc cuốn Những người khốn khổ của ông ấy từ khi còn là thanh
niên, và nó đã có tác động rất lớn đối với tôi không phải chỉ bởi những lời
lẽ hùng hồn mà còn bởi vì nó chứa đựng rất nhiều nội dung về chính trị, xã
hội. Cuốn tiểu thuyết đó đã tác động gián tiếp đến cách nhìn nhận thế giới
của tôi với những bất công của nó và việc cần thiết phải đấu tranh để xoá bỏ
những bất công đó. Tôi nói “gián tiếp” là bởi vì tác giả của những tác phẩm
chính trị như Mác có tác động trực tiếp, rất trực tiếp, trong khi đó văn học
thì lại có tác động theo cách hoàn toàn khác. Cuốn Những người khốn khổ,
và cuốn Đông-ki-xốt của Cervantes có thể coi là hai cuốn tiểu thuyết cố tác
