CHƯƠNG 10 : NHỮNG NGÀY Ở ẤN
HAI ngày trước khi Cam-Địa cùng bà vợ và Kallenbach đặt chân lên
đất Anh, thì cuộc chiến-tranh 1914-1918 bùng nổ. Cam-Địa liền họp một đội
cứu thương tình-nguyện đầu quân trong hàng ngũ Anh. Hơn tám chục sinh
viên Ấn lúc ấy đang theo học ở Anh cũng đầu quân theo Cam-Địa.
Cuộc chiến-tranh xẩy ra làm ông rất buồn phiền, vì nỗi ông phải tham-
gia cuộc chiến-đấu – dù là ông không cầm súng – một điều mà ông không
muốn. Ông thường nói :
« Chẳng cứ gì phải bắn giết mới là phạm lỗi. Ngay giúp đỡ việc săn
sóc những người bị thương trên trận tuyến cũng là trái đạo rồi, vì như thế
tức là tham dự cuộc chiến-tranh ».
Bạn hữu ông lấy làm lạ là đã thế tại sao ông còn tình nguyện đầu
quân ?
« Vì » – ông trả lời – « Tôi sống dưới sự bảo-hộ của nước Anh. Ngay
chính tôi cũng còn không hành-động gì để phá nước Anh, thì vì lẽ gì tôi lại
mong cho nước Anh bị hủy diệt ? »
Ông lại luận-lý rằng lúc bình thời bạn đã hợp tác với người Anh, thì
lương tâm bạn không cho phép bạn phản bội người Anh trong cơn nguy
khốn. Tại sao trước kia bạn lại đóng thuế cho người Anh để họ có tiền đúc
súng đạn mà đánh nhau ? Tại sao trước bạn vẫn răm rắp tuân theo luật lệ của
những kẻ chỉ nuôi dưỡng sức mạnh để gây hấn ? Nếu bạn có can-đảm bất
hợp-tác với người Anh từ trước, thì bây giờ bạn mới có quyền phó mặc
người Anh với số phận họ. Nếu không thì bạn có bổn phận phải giúp đỡ họ
trong lúc nguy nan.
Đầu năm 1915, Cam-Địa mắc bệnh sưng màng phổi phải trở về Ấn để
tĩnh-dưỡng. Ông cùng bà vợ tới Bombay ngày mồng 9 tháng giêng.
Tại Ấn, ông in cuốn sách đầu tiên là cuốn Hind Swarai. Sách đó nhắc
lại những cuộc tranh-luận giữa Cam-Địa và bọn người quốc-gia Ấn ở Luân-
đôn. Ông thường nói rằng :
