CHƯƠNG 9 : ĐƯỜNG VỀ CỐ QUỐC
CAM-ĐỊA không phải đã thắng một cách dễ dàng. Chính-sách đàn-áp
của Chính-phủ Transvaal làm cho người Ấn rất hoang-mang và có cơ làm
tan rã phong-trào kháng-cự. Hồi bấy giờ có 13.000 Ấn kiều ở Transvaal thì
2.500 đã bị bắt vào tù, và 6.000 người thì trốn sang các xứ khác. Có người bị
trục xuất khỏi Nam-Phi và bị tịch thu hết của cải. Trong tình-trạng ấy, nếu
không phải là một nhà lãnh-tụ vừa cao thượng, vừa kiên quyết, lại vừa nhân
ái trung hậu như Cam-Địa thì không sao ngăn cản được lực-lượng khỏi tan
rã.
Ngoài ra, một mối nguy khác vừa nẩy nở : các nhà đương-cục xứ
Transvaal đang tiếp xúc với những chính phủ các xứ lân cận để lập khối
Liên-hiệp Nam-Phi. Nếu khối này thành, thì tự nhiên những luật lệ bài Ấn ở
Transvaal sẽ được đem áp dụng ở khắp các xứ Nam-Phi. Được tin các tướng
Botha và Smuts đang ở Luân-đôn để vận-động thành-lập khối Liên-hiệp
Nam-phi, Cam-Địa liền đáp tầu sang Anh để tìm phương đối phó. Cam-Địa
dựa vào đảng tự do Anh rất phản đối chính sách phân biệt mầu da. Những
người Anh ở Ấn-Độ cũng rất khó chịu về nỗi những chuyện rắc rối ở Nam-
Phi gây ra ảnh hưởng không hay ở Ấn, và làm cho dư-luận dân chúng bắt
đầu xao động. Đồng thời, một đồng chí da trắng của Cam-Địa là Henry
Polak cũng đang tổ chức tại khắp các tỉnh Ấn-độ một phong trào phản kháng
chính sách của Nam-Phi. Bởi thế, chính-phủ Anh không muốn gì hơn là dàn
xếp cho Cam-Địa và Smuts thỏa-thuận với nhau. Nhưng thủ tướng Smuts
không chịu nhượng-bộ. Ông ta chỉ bằng lòng cho di cư vào xứ Transvaal
một số rất ít người Ấn có học, biết tiếng Anh, và đang làm các nghề tự do,
để giúp ích riêng cho kiều dân Ấn-độ. Cam-Địa không chịu. Ông đòi người
Ấn phải được đối đãi hoàn toàn bình-đẳng với các người da trắng khác trong
việc di-cư vào cư ngụ ở Transvaal. Bởi thế cho nên sau khi cuộc đàm phán
do chính phủ Anh trung gian, gián đoạn, Cam-Địa liền trở về ngay Nam-Phi
để tổ-chức một hình thức phản-kháng khác.
