Câu thành ngữ nổi tiếng lex talionis, “lấy một mắt đền một mắt,” bắt nguồn
từ Bộ luật Hammurabi. Đó là hình ảnh ẩn dụ, không phải được hiểu theo
nghĩa đen: bạn không nhất thiết phải lấy mắt của kẻ phạm tội – do vậy, nếu
xét kỹ ta sẽ thấy bộ luật này linh hoạt hơn rất nhiều so với hình dung ban
đầu. Trong một mục bàn luận nổi tiếng trong Kinh Talmud
(phần Bava
Kamma), một giáo sĩ lập luận rằng nếu làm đúng theo câu chữ, thì khi một
kẻ chột mắt làm mù hai mắt của một người bình thường, hắn chỉ phải chịu
một nửa sự trừng phạt, còn nếu kẻ phạm tội là người mù thì hắn sẽ không
phải chịu sự trừng phạt nào. Hoặc nếu một người nhỏ bé giết chết một vị anh
hùng thì sao? Tương tự, không cần phải chặt chân vị bác sĩ bất cẩn đã cưa
nhầm chân cho bệnh nhân: hệ thống xử lý các hành vi dân sự sai trái vận
hành thông qua các tòa án thay vì qua các quy định pháp lý (cảm ơn những
nỗ lực của Raph Nader
) sẽ đặt ra một số hình phạt, đủ để bảo vệ người tiêu
dùng và công dân trước các tổ chức quyền lực. Rõ ràng, hệ thống luật pháp
có thể mang đến một số điều khó chịu (đặc biệt là với các sai phạm dân sự)
và trong lòng nó cũng tồn tại nhóm những kẻ trục lợi, nhưng việc ta thán về
giới luật sư vẫn tốt hơn nhiều so với việc vắng bóng họ.
Gần hơn, một số nhà kinh tế học đã và đang tìm cách chỉ trích tôi khi tôi đưa
ra gợi ý trái ngược với những biện pháp bảo hộ phá sản được ban hành ở
thời hiện đại; một số người còn kết tội rằng tôi định đưa máy chém trở lại
với các vị lãnh đạo ngân hàng. Tôi không có hàm ý đó theo nghĩa đen: vấn
đề chỉ là áp đặt một số hình phạt, vừa đủ để nghề của Bob Rubin trở nên bớt
hấp dẫn hơn, đồng thời nhằm bảo vệ công chúng.
Vì một số nguyên do nào đó mà tôi không biết, một trong những điều lạ lùng
chỉ có thể tìm thấy ở nước Pháp – Bộ luật Hammurabi khắc trên phiến đá
bazan màu xám đen – hiện đang nằm trong Bảo tàng Louvre, Paris. Và
người Pháp, vốn vẫn tường tận về rất nhiều thứ mà chúng ta mù mờ, dường
như lại không hay biết gì về phiến đá nọ; có vẻ chỉ có những du khách Hàn
Quốc với những cây gậy chụp ảnh tự sướng là từng nghe nói đến nơi này.
