8- Đình việc phái người đến thu mua cao da trâu.
Vua đều nghe lời.
Năm 31 (1878), vì Tạo trước ở Nam Định để bọn nha lại coi kho làm thiếu
khuyết của công, đến khi ở sơn phòng thời giặc Man phát ra nên bị cách
chức hiệu lực, về tỉnh chuyên làm việc doanh điền và khơi sông. Năm ấy
dân đói to, ủy ông đi trù việc cứu chữa nạn đói đắc lực, được trả lại hàm
biên tu và đổi hàm bổ đi giáo thụ Thăng Bình rồi lại quyền chức đốc học
tỉnh ấy học trò tin theo nhiều. Khoảng niên hiệu Hàm Nghi thăng Trước tác
sung Cơ mật viện thừa biện, ông xin từ chối không đến. Bỗng gặp Kinh
thành có cáo cấp, tỉnh hạt xôn xao lên, bị quan Pháp nghi ngờ, Tạo được
đòi về Kinh cho theo Tả trực kỳ khâm sai Phan Liêm để về hiểu dụ cho
yên, khi việc xong, do nguyên hàm sung Sử quán thừa biện, mới được mấy
tháng, thời mắc bệnh về. Từ đó không có ý ra làm quan nữa, làm sẵn ngôi
sinh phần ở cái gò phía đông nam nhà, trồng nhiều hoa cỏ, cây cối rồi
thường mời thân thuộc khách khứa đến đó du lãm, uống rượu luận văn hoặc
bàn những việc hồng hoang, hải ngoại, cho qua những năm tàn, nghĩa là có
cái phong cách của Đường Tư Không, Biểu Thánh vậy. Mất năm 70 tuổi.
Thành Thái năm thứ 5 (1891) truy thụ Hàm lâm viện thị giảng. Bấy giờ
chính phủ đại thần Văn minh đại học sĩ Kim Giang Nguyễn Trọng Hợp vốn
quen biết Tạo, nhân đặt cho tên hèm là Hữu Khang, đó là bắt chước đời xưa
đặt riêng tên hèm cho nhau vậy.
Tạo là người thanh liêm giỏi giang, làm quan ở đâu đều có tiếng tốt, được
vua phê rằng: "Quan giỏi hiếm có". Lại có dụ rằng "Ai thanh liêm tài giỏi
được như Nguyễn Tạo thời hậu thưởng". Tạo vốn được vua phân biệt yêu
mến là như vậy đó. Khi tuổi già xin kinh lý mọi việc là có lòng cáng đáng
công việc, nhưng bận việc công lại không được ở yên một nơi với chức vụ,
Lại nhân luôn gặp biến cố, nên khó làm trọn được ý định. Thức giả lấy làm
tiếc.
Ông Ích Khiêm
