ĐẠI NAM LIỆT TRUYỆN - TẬP 4 - Trang 409

sắp hãm hại ta. Lại mượn tiếng nói thêm, ta nghe con cháu nhà Lê ở Bắc
Kỳ đã lấn cướp hai, ba tỉnh, thường có thư đưa tới khuyên ta để làm nội
ứng ở xa. Vậy nay quân ở tỉnh thành có ít và sơ sài việc phòng thủ, ta đã dụ
được Quản cơ Nguyễn Văn Tân và Suất đội Nguyễn Văn Chân ở Tượng
cơ, lựa lấy voi chiến phục binh ở ngoài, và suất đội ở cơ Phiên dũng, giữ
cửa Hoài Lai là Quách Ngọc Khuyến làm nội ứng ở trong. Nếu nhân cơ hội
lén phát trước chém Xuân Nguyên, thứ bắt Tổng đốc, Án sát, Lãnh binh mà
giữ lấy thành, thời việc lớn có thể thành". Mọi người đều theo, lời ước đã
định, chập tối Khôi đem hơn 60 người trong đảng đều cầm dao gươm lấy
vải trắng bịt đầu làm ghi, và 5 thớt voi do cửa Hoài Lai vào thẳng tới sảnh
đường bố chính. Bạch Xuân Nguyên nghe biến lẻn trốn, bọn giặc vào sảnh
đường tổng đốc Nguyễn Văn Quế và con chống chọi đều gặp hại. Án sát
Nguyễn Chương Đạt, Lãnh binh Nguyễn Quế chạy ra ngoài thành trốn
thoát. Còn Xuân Nguyên cũng bị giặc bắt. Bấy giờ là hôm 18 thng 5, năm
thứ 14 (1833). Giặc Khôi bắt được Xuân Nguyên, đem đảng tới nhà riêng
của Duyệt bảo với vợ Duyệt là Đỗ Thị Phấn rằng: "tôi ngày thường cùng
với Xuân Nguyên vốn không có hiềm thù, mà Xuân Nguyên lại hà khắc bởi
việc đã qua rồi và nói không đào xương cốt ở mộ Duyệt thời không thôi.
Bọn tôi là thuộc hạ cả không thể nhẫn nại được việc biến ngày nay là bởi
Xuân Nguyên. Xin cho lấy mỡ Xuân Nguyên đốt tế mồ Duyệt để hả giận".
Đỗ Thị khóc nói rằng: "Bọn ngươi làm ế, phải mắc tội với triều đình mà mồ
của Duyệt cũng đến phải đào". Khôi đem Xuân Nguyên đi và thuộc hạ là
Nguyễn Trương Hiệu đều chém cả rồi chiếm cứ thành. Giết tên đề lao ở
ngục thất là Nguyễn Như Xuân, tha các tù phạm để cùng sống chết với
đảng. Về thuyền ghe và voi đều chiếm cứ hết, rồi tự xưng làm nguyên suý
làm ngụy ẩn, đặt ngụy mục. Khôi cho Thái Công Triền làm Trung quân
thống lĩnh, Lê Đắc Lực làm Trung quân phó tướng, Nguyễn Văn Trắm
(người tỉnh Hưng Yên bị tội tù phát vãng làm lính) làm Tiền quân thống
lĩnh, Nguyễn Văn Thông làm Tiền quân phó tướng, Dương Văn Nhã Tả
quân thống lĩnh, Hoàng Nghĩa Thư (nguyên là đội Lâm xa ở tả quân) làm
Tả quân phó tướng, Vũ Vĩnh Tiền làm Hữu quân thống lĩnh. Trần Văn Tha
(nguyên là đốc vận, can khoản chở cho ngụy nghiệt) làm Thủy quân phó