ĐẠI NAM LIỆT TRUYỆN - TẬP 4 - Trang 48

Nhưng chính hình muốn được quân bình, cũng rất là khó, tức ở trong thì
bộ, các, viện, ở ngoài thời các trực, tỉnh, dẫu có điển hình đủ cả, đều giữ
chức mà làm; nhưng nhân phẩm không giống nhau, tài năng kiến thức lại
khác nhau, đến việc thi hành đều theo ý kiến riêng, khó giữ được không có
cái hiếm người này thì khoan, người kia thì mãnh, kẻ giáp khiếm khuyết sơ
lược, kẻ ất hà khắc nhỏ nhặt. Các nha có quan hệ, nếu không giữ lẽ công
bằng để so sánh từng việc cho minh bạch, mà làm lá phiếu phúc lại; quan
có trách nhiệm được nói, lại phong tùy từng việc sửa chữa lại, chỉ thiên về
yêu ghét riêng, thì chính thiên lệch hình oan uổng không thể tránh khỏi
được. Khi xưa có người chịu oan phải bỏ ngục, đến nỗi 3 năm không mưa
(11) và tháng 6 có sương bay xuống (12), đủ nghiệm là hình phạt mất công
bằng, thời thiên tai hiện nay. Nay muốn tiêu tai biến đến được trì trị, chỉ
mong các quan giữ chức đều theo lòng công bằng, không thiên về yêu ghét
riêng. Thi hành chính lệnh, cốt phải quân bình. Một việc hình danh, trong
ngục sâu có kẻ bị oan uổng lâu ngày. Dưới ngọn bút làm cho người sống
hay chết, càng nên một lòng giữ công bằng, rõ ràng cẩn thận vào. Lại như
điển lệ của quốc triều ta, về hai việc binh và tài, việc nào cũng chép rõ
ràng, duy có mạnh hay yếu đủ hay thiếu thì thường tùy thời cổ nhân cũng
theo đó là lý hội. Đại đế binh, tài đều ở dân mà ra, dân yên vui thời nước
giàu binh mạnh, đó là phần gốc. Bớt sự khó nhọc để chăm giảng luyện, sẻn
tiêu dùng để khỏi phí hao, đó là phương pháp. Vậy muốn dân yên vui thì
người giữ việc chăn nuôi dân chớ ngại trong tâm phải khó nhọc; muốn cho
bình tài đầy đủ thời người làm việc bắt lính thu thuế, trước hết không nên
nhũng nhiễu. Nếu không xét đến gốc, tìm lấy phương pháp thì dẫu đốc
trách chăm, kỳ hạn ngặt, chữa thấy đã là phải vậy. Hiện nay 6 tỉnh Nam Kỳ,
ngoại quốc mưu muốn ở lâu giặc Man ẩn hiện quấy. nhiễu cõi ven. Thế của
ta càng chia, tình họ chưa đẹp, muốn sớm xong việc, đã khó càng khó.
Tổng thống là Nguyễn Tri Phương uy vọng đến một vốn lừng lẫy, người
ngoài cũng vẫn biết tiếng. Nay đã chuyên làm thống soái, thời công quá
tầm thường bất tất trách hỏi, mà chỉ trách xét các tướng có đúng hay
không? Lại quân không có hình thế thường thường mãi, phần chiều nhân
địch mà chế biến. Hơn nữa, đường xa đi lại phải đến hàng tuần, tháng mới