ĐẠI NAM LIỆT TRUYỆN - TẬP 4 - Trang 50

thể đánh hay giữ đều không thể làm được. Không hòa thì không định được
thời cuộc, nên tập tâu trước, và lời tư trước của thần đều cho là trừ cái kế ấy
ra, thần chỉ duy chịu tội thôi. Lại nói là hòa dẫu là thua kém, nhưng sự thế
ở Nam Kỳ còn có thể làm được. Không thể thế thời thần không rõ đợi tội ở
chỗ nào? Lại nói là tình thế như thế, dầu binh thuyền có nhiều cũng chưa
chắc dùng được. Vì là người Pháp cho ta đãi họ lãnh đạm đã lâu, họ bị các
lân bang khinh bỉ, nên lấy binh hiếp bách để mong phải hòa. Xem như
những khi thường thường sai người đến giảng hòa trước, thì việc hòa có thể
nghiệm được. Lại, bờ biển nước ta dài suốt, mà tự lúc dùng binh đến giờ
binh thuyền của thủy sư, vẫn tránh nghề sở trường của họ, nhất phái để đó
không dùng. Thế là binh lực của ta đã giảm bớt một nữa rồi, chỉ cậy kế
súng lớn và lũy làm kế đánh giữ, mà việc đánh và giữ lại là khó nói. Nay
nếu không hòa, họ không thôi, thì binh luôn luôn gây nhiều nỗi họa, ngu
thần thực quá lo việc ấy, cho nên nói là trừ kế hòa ra, thần chỉ xin chịu tội,
là thế. Lại kính xét khoảng năm Minh Mạng, Thiệu Trị, tiết thứ đẹp yên
được giặc Khôi cùng 2 nước Xiêm, Man, là vì Nam kỳ đất nhiều sông ngòi,
thủy binh cùng ứng tiếp với nhau. Về đường binh thì các hạng thuyền ô,
thuyền lê nhanh nhẹn lại càng là thứ dùng, cốt yếu về súng to đạn nặng, thì
dùng thuyền lớn do đường biển tải đến cùng cấp. Hết thảy các hạng tiền
gạo, súng ống, khí giới, thuyền ghe thì có 6 tỉnh cung ứng được dư đủ.
Nhưng đem toàn lực như thế mà dẹp một tên giặc Khôi cũng phải 3 năm
mới xong việc, và dẹp 1 nước Cao Miên cũng phải 2 năm mới được giảng
giải. Nay 6 tỉnh thì 2 tỉnh Gia Định và Định Tường trên từ Man ở núi, dưới
tớửa biển, họ đã chiếm cứ cả; mà 2 tỉnh Vĩnh Long, Biên Hòa cách trở khó
không. Vả lại tỉnh Biên Hòa giáp giới với họ, đằng sau lưng có rừng lớn, kế
tiếp đất Man, là nơi rất xung yếu cách tuyệt. Về 4 tỉnh ấy dẫu đều có
thuyền, nhưng khó đối địch với tàu của họ. Nên nói là dẫu binh thuyền có
nhiều cũng chưa có thể dùng được, là thế. Hiện giờ người Pháp đã chiếm
cứ Gia Định, hòa hay không hòa, chỉ như thế đã kém thua rồi. Ví bằng
giảng hòa mà họ vẫn không giao trả, thì sự kém thua chỉ có thế, mà 3 tỉnh
Biên Hòa, Vĩnh Long, An Giang còn về phần ta, đường trạm đường biển
vẫn thông đồng, để đỡ nguy cấp trước mắt, mà đợi mưu toan sau này. Nếu