tiếp tới. Nếu giấy tờ của bộ không thi hành, thì việc đã kém cho nên thường
thấy không đều nhau. Về cơ nghi trong quân tựa hồ không phải ra hết thảy
xuất ở nhà binh, mà chỉ trách lâm cơ ứng biến cho đúng thôi. Vả lại, việc
binh đã lớn lại khó, không phải người nào cũng bàn được người nào cũng
nói được, kiến thức nông nổi, lời bàn cóp nhặt, phần nhiều không có ích
chỗ thực dụng, xin nên nhất khai bỏ đi, bất tất giao hỏi, đưa duyệt, để đỡ
văn từ bề bộn ở quân thứ, cho được hết tài thi thố, thì thành công chắc có
thể đạt được.
Năm thứ 14, quân Pháp đánh hãm đồn lớn ở Gia Định, Tri Phương đã trúng
đạn bị thương, đặc cách chọn Bá Nghi làm Khâm sai đại thần thống lĩnh cả
biền binh mới phái đến, hội đồng với các thứ thần (các quan ở quân thứ)
tính toán mà làm. Bá Nghi mang cờ tiết tới nơi quân thứ, cho việc đánh hay
giữ đều không tiện cả, ủy người đến giảng hòa, làm kế hoãn binh. Lại đem
sự trạng hiện làm, viết vào tập tâu lên. Được vua dụ bảo: hoặc có chủ ý gì
cho được cứ thẳng tâu bày lên.
Nghi lại tâu nói: Sự thế ở Nam Kỳ chỉ duy có giảng hòa là hơn, không thế
thì sẽ sinh trở ngại khác. Đại lược nói: Thần vẫn nghe nhà binh nói: tàu của
Pháp chạy bằng hơi nước nhau như bay, súng của họ bắn vỡ thành đá được
vài nhận (mỗi nhận 7,8 thước khi xưa) và bắn xa được vài mươi dặm, họ có
những khí giới ấy, đánh hay giữ hai đằng đều khó cả. Lúc bấy giờ, trong
tâm của thần chưa tin, đến năm Thiệu Trị thứ 7, mùa xuân tàu của Pháp tới
Đà Nẵng không được vài khắc, đã bắn vỡ 5 chiếc thuyền đồng lớn của ta.
Lần ấy thần ở Quảng Nam, được mục kích rõ ràng. Ba bốn năm nay, quân
ta không phải không mạnh, súng của ta không phải không mãnh liệt, đồn
bảo ta không phải không kiên cố, nhưng không thể đánh được họ là vì tàu
súng của họ chiếm được sở trường, mà thuốc đạn bắn xa dữ dội, có thể vậy.
Chỉ vì các quan ở quân thứ không so sánh họ với mình, vẫn gượng ép mà
làm, nên lại có những trận thua ấy. Thần đến tỉnh Biên Hòa, xét thấy tình
thế đều nguy bách, bất đắc dĩ phải tự tiện phái người đến tướng Pháp vặn
hỏi, dẫu rằng tạm mượn kế để hoãn binh, thực ra ý kiến ngu thần thấy sự
