Ở điểm này trong lịch sử đế chế Athens chúng ta có một khu vực rất
thuận lợi để tiến hành nghiên cứu và phân tích tường tận hơn; rõ ràng,
những nhận xét này không làm gì hơn là gợi mở một số vấn đề sẽ thích hợp
cho nghiên cứu như vậy. Tương tự, các vấn đề của La Mã dưới thời
Augustus trị vì gợi ý sự xuất hiện và lên ngôi của kiểu tính cách ngoại tại
định hướng khi dân cư đạt đến giai đoạn chớm giảm. Sự du nhập một ngôn
ngữ thơ ca mới hợp thức hóa tầm quan trọng của các trạng thái cảm xúc
tinh tế của cá nhân, vậy nên trong tác phẩm chịu ảnh hưởng Alexandria của
các thi nhân như Catullus, và có lẽ cả Gallus, có thể chứng minh những
chuyển dịch hướng tới kiểu ngoại tại định hướng trong các giai cấp chiếm
ưu thế.
Một số sự dè dặt cần có. Hạn chế của ngôn ngữ khiến tôi phải nói cứ như
thể tôi xem các xã hội bao giờ cũng tìm được cách sản sinh ra thứ tổ chức
xã hội và các kiểu tính cách họ cần để sinh tồn. Giả định như vậy, trong khi
làm nổi bật hình ảnh một thực thể riêng biệt là “xã hội”, đặt ra một số đòi
hỏi cho con người và kiểm nghiệm nhiều quá trình khác nhau, lại có thể sẽ
đưa một mục đích luận tùy tiện vào vấn đề thay đổi xã hội. Thực tế là
dường như chỉ do thuần túy “tình cờ” mà một phương thức nào đấy trong
hàng bao nhiêu phương thức bảo đảm sự tuân thủ dựa theo tính cách có thể
tồn tại trong một xã hội nhất định. Những phương thức nào đã bảo tồn
thành công một xã hội cố kết thì được truyền lại một cách vô thức như khi
chúng nảy sinh; nhưng do thành công lịch sử của mình mà các phương thức
này còn lại đến nay cho ta nghiên cứu và điều tra, dường như có một lực
lượng mang tính mục đích luận nào đó, phục vụ cho lợi ích của xã hội, đã
đề xuất ra phương thức thành công - hay khá thành công - để bảo đảm sự
tuân thủ. Thế nhưng chúng ta phải công nhận rằng có những xã hội quả
thực đã tan rã và chấm dứt tồn tại mặc dù có những phương thức xem
chừng thành công hầu bảo đảm cho sự tồn tại mãi mãi của tính cách xã hội.
Vì lẽ đó, dường như các xã hội có thể tiếp tục chịu đựng những căng thẳng
và rạn nứt lớn, cả những xung khắc trầm trọng giữa tính cách xã hội và các
đòi hỏi của xã hội, mà không đi đến chỗ lụn bại và tan rã hoàn toàn.
