tâm của giáo viên đều dồn cả vào lĩnh vực giao tiếp nhóm. Kỹ năng xã hội
của giáo viên tiến triển mạnh; thầy cô trở nên nhạy cảm với những nhóm
học sinh liên kết dựa trên “tình bạn đơn thuần” và tìm cách phá vỡ các
nhóm đó, nhằm đảm bảo rằng không học sinh nào bị gạt ra rìa. Vì lẽ đó,
thầy cô có thể mất đi tình cảm ưu ái dành cho một số học sinh riêng biệt.
Hơn nữa, giáo viên cần sự hợp tác chung của tất cả học sinh để được an tâm
là đang làm phận sự của mình, vẻ hòa nhã và thân thiện bên ngoài, đi liền
với sự lo âu ngấm ngầm trước phản ứng của học sinh, hẳn là khiến bọn trẻ
bối rối, chúng sẽ kết luận rằng không chịu hợp tác gần như là điều tồi tệ
nhất trên đời.
Dĩ nhiên giáo viên sẽ thu xếp để trẻ tập cách hợp tác trong những chuyện
nhỏ: quyết định xem sẽ nghiên cứu người Peru hay người Colombia, bầu
ban cán sự lớp như một cách thực tập sớm các thủ tục quan trọng về sau
như vận động bầu cử và tranh cử vào nghị viện, rồi tổ chức các buổi đóng
góp cho Hội Chữ Thập Đỏ hay cho một ngày quyên tiền. Trẻ em học được
hy vọng tiếp thu các nguyên tắc dân chủ bằng cách xem nhẹ năng lực trí tuệ
và chú trọng vào khả năng hòa đồng và hợp tác. Trên thực tế, một môi
trường dân chủ mở rộng cho tài năng, dựa trên sự tôn trọng khả năng thực
hiện điều gì đó, có chiều hướng chỉ còn tồn tại trong lĩnh vực thể thao điền
kinh.
Vì thế, có một sự giống nhau lạ lùng giữa vai trò của người thầy trong
trường học hiện đại với một lớp ít học sinh - vai trò được lan truyền từ các
trường tư tân tiến sang một số lớn trường công - với vai trò của ban quan hệ
lao động trong nhà máy hiện đại. Tương tự như người thầy, ban quan hệ lao
động ngày một quan tâm nhiều hơn đến sự hợp tác giữa công nhân với công
nhân và giữa công nhân với ban lãnh đạo, cũng như ngày một ít bận tâm
đến tay nghề kỹ thuật của công nhân. Trong một số nhà máy tiến bộ hơn
thậm chí còn xuất hiện thể thức quyết định dân chủ về những vấn đề gây
tranh cãi - đôi khi cũng quan trọng vì nó ảnh hưởng đến lương bổng và quy
định thâm niên, nhưng thường thì không có gì đáng kể, cũng giống như
những quyết định tương tự của ban giám hiệu trường tiểu học. Do vậy, trẻ
