Lẽ đương nhiên những đại gia tiêu thụ này không phải là lãnh đạo. Họ
vẫn chỉ là những nhân vật, dùng để tô vẽ các phong trào, không phải để lãnh
đạo các phong trào. Thế nhưng các nhà lãnh đạo thực tế lại có nhiều điểm
chung với họ.
Để minh họa chúng ta có thể nhìn sang một vị lãnh đạo Mỹ gần đây -
chắc chắn là một lãnh đạo - có nhiều nét chung với nghệ sĩ và người trong
ngành giải trí: Franklin D. Roosevelt. Chúng ta đã quen nghĩ ông là một
người có quyền hành lớn. Thế nhưng vai trò dẫn dắt đất nước đi vào chiến
tranh của ông rất khác với vai trò của McKinley hay ngay cả của Wilson.
Cứ thử nghĩ McKinley đi tới đi lui trong phòng, quyết xem có nên yêu cầu
tuyên chiến với Tây Ban Nha không - khi mà ông đã biết rằng Tây Ban Nha
sẽ đầu hàng. McKinley cảm thấy chuyện này tùy thuộc ở ông; Wilson cũng
vậy. Còn Roosevelt cảm thấy ông chỉ có thể loay hoay bên trong những hạn
định chật hẹp, đến mức gần như chừa quyền quyết định lại cho kẻ thù.
Lần nữa, nếu chúng ta so sánh các hoạt động của ông trong những năm
chiến tranh với các hoạt động của Churchill,
những khác biệt quan trọng. Churchill lãnh đạo người Anh theo cái gì đó
như cảm nhận xưa cũ về mối quan hệ rõ ràng giữa người lãnh đạo và người
đi theo. Hơn nữa, việc ông lãnh đạo, như một người lãnh đạo giáo huấn mà
không như một nhân vật, bất chấp sức hấp dẫn cá nhân tuyệt vời của mình,
xuất hiện giữa những cử tri sẵn sàng theo ông trong chiến tranh và bỏ qua
ông trong thời bình: họ là người ham làm hơn là ham tiêu thụ về ông. Trái
lại Roosevelt trong suốt chiến tranh, cũng như trước đó, vẫn là một người
thuyết phục mang vẻ khoan dung mà mạnh mẽ, thậm chí là người nhắm mắt
làm ngơ hoặc kích động các biến đổi trong dư luận mà ông luôn hết sức
quan tâm. Churchill khai thác sự phẫn nộ của mình, còn Roosevelt khai thác
sức hấp dẫn của mình.
Những khác biệt thực sự rõ ràng trong tình hình quân sự của Anh và của
Hoa Kỳ vào thời kỳ này vẫn chưa đủ để giải thích những khác biệt nói trên
trong tâm trạng và phương pháp lãnh đạo. Quan trọng hơn nhiều những
