được hay cầm quyền. Nhưng thực tế là càng đi xa khỏi kiểu nội tại định
hướng, người dự đoán nội tình càng ít tham vọng, ít muốn kiếm chác và ít
tính chất đế quốc. Anh ta chờ thấy “người khác” nào đó - một số kiểu
Kwakiutl hay Dobu - làm cái việc kiếm chác đó. Anh ta tự làm cho mình,
với tư cách một người điều khiển thứ yếu, và là người tự điều khiển, khớp
với hình ảnh anh ta có về họ.
Nếu người kiểu ngoại tại định hướng không tìm quyền lực, vậy anh ta
tìm cái gì? Tối thiểu thì anh ta tìm sự thích nghi. Tức là, anh ta tìm cách có
tính cách mình phải có, cùng các cảm nghiệm bên trong cũng như các phụ
tùng bên ngoài đi kèm. Nếu không đạt được sự thích nghi, anh ta sẽ trở
thành người lệch lạc, một thuật ngữ tôi sẽ định nghĩa ngay sau đây. Bất quá
thỉnh thoảng người kiểu ngoại tại định hướng mới tìm cách trở nên độc lập.
Cơ hội trở thành người độc lập cho anh ta nằm trong chính khoảng cách
tồn tại giữa các áp lực thực hữu, khách quan, phải tuân thủ, không thể trốn
thoát với các áp lực mang tính nghi thức nảy sinh không phải từ các định
chế kiểu Kwakiutl ở Mỹ mà từ tính cách ngày càng theo kiểu ngoại tại định
hướng của người dân. Nói cách khác, tôi không tin rằng tính cách xã hội mà
cấu trúc xã hội ngày nay tạo ra, cụ thể là tính cách ngoại tại định hướng, là
một mô phỏng y hệt cấu trúc xã hội đó, do các đòi hỏi của cấu trúc xã hội
đó tạo ra.
I. Người thích nghi, người lệch lạc, người độc lập
Người ta rất có thể sẽ hỏi, làm sao có chuyện một nhóm lớn những người
có thế lực trong một xã hội lại phải phát triển một cấu trúc tính cách thấp
kém hơn các định chế của xã hội đó đòi hỏi? Một câu trả lời là nhìn vào lịch
sử sẽ thấy những tất định thuộc định chế trước đây có chiều hướng tự duy
trì trong ý thức hệ và tính cách, vận hành qua mọi cơ cấu hình thành tính
cách tinh vi đã bàn đến trong các chương đầu Phần I. Tương tự như vậy, các
khoảng cách giữa tính cách xã hội và vai trò xã hội của người trưởng thành
có thể nằm trong số các lực đòn bẩy quan trọng đối với chuyển biến xã hội.
Thật quá đơn giản khi nói rằng cấu trúc tính cách tụt hậu so với cấu trúc xã
