Đã có rất nhiều nghiên cứu và giả thuyết về sự yếu kém về thành quả của
các chuyên gia trong những nhận định, dự đoán, kết luận và khuyến nghị về
tình hình kinh tế tài chính hay xã hội. Nhưng giá trị tiên đoán của các
chuyên gia kinh tế, tài chính đã hạ xuống rất thấp sau cuộc khủng hoảng
kinh tế toàn cầu vào cuối 2007. Hơn 83% các nhận định của chuyên gia tại
New York và Luân Đôn không tiên đoán được sự suy thoái nghiêm trọng
của các định chế tài chính. Tại sao những đầu óc “lớn” trên đỉnh cao của xã
hội lại vấp ngã thảm thương như vậy? Tại sao các siêu sao, với đầy đủ dụng
cụ, kỹ năng, kinh nghiệm và thì giờ, lại không thể “hát hay” bằng một cô gái
quê mộc mạc?
Trước hết, mọi người phải lưu ý đến những nhận định, kết luận hay khuyến
nghị của các chuyên gia “có quyền lợi” trong khi phát biểu cái gọi là “ý kiến
riêng” của mình. Không ai lạ gi khi nghe các nhà quản lý hay các nhà phân
tích của các quỹ đầu tư ca tụng triển vọng huy hoàng của nền kinh tế hay thị
trường tài chính trong giai đoạn sắp tới. Đây chỉ là những PR (public
relation) để các vị này kêu gọi vốn đầu tư cho quỹ của họ (hay để các cổ
đông hiện tại an tâm đừng chửi bới và rút vốn đã lỡ đầu tư).
Còn các chuyên gia kinh tế, tài chính hay pháp lý được trả tiền trực tiếp để
viết những bài có lợi cho các nhóm lợi ích đang vận động hành lang (lobby)
để tạo đặc quyền đặc lợi cho nhóm mình thì nhiều vô số kể. Giá trị của các
bài viết này thiếu kém chiều sâu và chuyên nghiệp, không đáng được quan
tâm, nhưng vì số lượng của chúng nhiều (và miễn phí để các mạng truyền
thông phổ biến khắp nơi) nên bức tranh tổng quát phản ánh trên dư luận
công chúng bị lệch lạc rất nhiều.
Tuy nhiên, ngay cả với những chuyên gia có thực tâm nghiên cứu, tìm hiểu
và đúc kết một nhận định khách quan, họ thưởng rơi vào những thiên kiến
(bias) như sau:
Thứ nhất, tôi vẫn nghĩ rằng khi làm một việc gì liên quan đến đồng tiền
không do mình làm ra, thì thái độ và tư duy của việc hành xử sẽ rất khác biệt
so với khi “đồng tiền liền khúc ruột”. Chuyên gia thì hay nghiên cứu chuyện
