185
lớn ở Hậu Giang không ngu ngốc mà nổi danh như ông
ta nhận xét. Họ khôn ngoan, lắm thủ đoạn, mặc dù họ
không biết chữ nho, họ nói chuyện không văn hoa,
không hiểu luân lý Khổng - Mạnh cùng những nghi lễ
thời phong kiến.
Một trong những đòn bẫy khiến đất đai mở rộng diện
tích thật nhanh, giới điền chủ ăn chơi dễ dàng, cất nhà
cao cửa rộng là vay nợ dài hạn. Giới làm áp phe vay
nợ để khẩn đất, trở thành điền chủ. Vài con số làm chỉ
dẫn. Tính trong khoảng 1926 - 1930, giới xã - tri người
Ấn cho vay ra 50 triệu đồng, năm 1930 các ngân hàng
Pháp cho vay ra 40 triệu đồng, giữa người Việt cho vay
qua lại 25 triệu đồng. Tính đến năm 1931, bình quân
mỗi héc-ta đất của giới điền chủ trưng khẩn có kèm
theo 83 đồng bạc nợ. Từ năm 1900 đến 1930, giới cho
vay Ấn kiều thâu lợi 82 triệu đồng, họ chuyển về xứ
43 triệu, tái đầu tư 40 triệu, bình quân trong một năm
bình thường họ thâu lời 2 triệu. Giới mại bản thương
gia người Hoa chuyên mua bán lúa gạo, bình quân mỗi
năm đưa về xứ từ 5 đến 6 triệu đồng. Các công ty của
Pháp đưa về xứ ước lượng từ 13 đến non 20 triệu đồng,
toàn Đông Dương.
Ta có hình ảnh cụ thể người điền chủ thời ấy. Trừ
một số ít được theo Tây học, làm công chức (từ thơ
ký thi tuyển lên huyện, phủ) ưa mặc Âu phục, còn đại
đa số (luôn cả người theo Tây học) thích xuất hiện,
ăn tiệc, chụp ảnh với cái khăn đóng, áo dài đen, quần
trắng, đi giày hàm ếch, tay chống ba-ton, để râu trái ấu
