183
bờ kinh, lần hồi lập một quận mới; quận Phước Long,
thuộc tỉnh Rạch Giá.
Giới điền chủ đóng góp khá cao, ở Kế Sách (Sóc
Trăng), có người quyên cho quốc trái đến 40.000 đồng.
Năm 1918, Sóc Trăng đứng đầu toàn Nam Kỳ. Nhiều
điền chủ cất nhà lớn, ngay trong thời kỳ chiến tranh. Ở
Sài Gòn, khu biệt thự của Hui Bon Hoa (chú Hỏa) cất
vào năm 1917. Lúa sụt giá, nhưng mức xuất khẩu vẫn
tăng, tại cảng Sài Gòn:
1906 - 1910: 2.320.000 tấn lúa.
1911 - 1915: 2.840.000 tấn lúa.
1916 - 1920: 2.840.000 tấn lúa.
Năm 1917, một tờ báo tỉnh ra đời: An Hà nhựt báo,
tại Cần Thơ, bấy giờ gọi thủ đô miền Tây (An Hà,
tên tỉnh xưa, An Giang và Hà Tiên). Cũng năm này,
viên chủ bút An Hà nhựt báo xây dựng trường trung
học tư thục, với ký túc xá dành cho học sinh trai, gái.
Năm 1919, phát khởi ở tỉnh lỵ và Sài Gòn phong trào
“tẩy chay Si-noa” nhưng chỉ là khẩu hiệu, như lửa rơm.
Năm 1913, Mỹ Tho thành lập Canh nông tương tế hội
(Syndicat agricole) nói là để giúp nhà nông vay nhẹ
lời, thoát nạn “Chệt Chà”, lần lượt các tỉnh đều tổ chức
những hội tương tự, nhưng người được vay quá ít, điều
kiện lại khó khăn.
Cuối năm 1918, Phạm Quỳnh vào Nam, gặp giới
điền chủ, quan lại, trong loạt bài Một tháng ở Nam
Kỳ
mô tả “những nhà cai tổng giàu đến một mình có
mấy cái xe hơi đi trên bộ, mấy cái tàu máy chạy dưới
