391
hồ sơ, tên chủ tỉnh thấy nhiều người bị oan ức, vô lý.
Hắn nói không biết người bị tình nghi là ai, tánh tình
như thế nào. Hắn không có phận sự phải chứng minh
những người đó vô tội để hắn ký giấy tha bổng. Thí
dụ như trường hợp cha Nguyễn Văn Chữ ở Hóc Môn,
bị bắt từ tháng 4 năm 1891, giam giữ hơn tám tháng
chỉ vì chứa chấp một tờ bằng cấp, cuốn tròn lại, mọt
mối ăn vài chỗ. Bọn mật thám tịch thu và bắt chủ nhà.
Nguyễn Văn Chữ khẳng khái xác nhận đó là bằng cấp
của cha ruột mình là Nguyễn Văn Phiến, trước đã tham
gia phong trào yêu nước, cha mất thì con giữ trên bàn
thờ để làm kỷ niệm. Viên kinh lịch chuyên về chữ nho
của tòa án Sài Gòn dịch bằng cấp ấy, chú thích giữa
dấu ngoặc, hoặc suy luận về những chữ bị mọt mối gậm
nhấm. Bản dịch nguyên văn như sau:
“Quan tổng binh họ Đỗ, đạo Bình Long
Làm bằng cấp cho Nguyễn Văn Phiến. Nay cứ theo
lời chánh đội là Nguyễn Văn...
(có khi tên là Nhiệm)
(thuộc về) cơ thứ ba, tả chi Bình Nghĩa bẩm rằng: Trong
đội nó, cơ ấy có tên Nguyễn Văn Phiến siêng năng việc
quan. Bởi ấy nên cấp bằng cho Nguyễn Văn Phiến làm...
(có khi là đội trưởng). Cai tứ trong cơ ấy, sai khiến quân
binh trong đội và lại phải nghe theo lời chánh đội sai
biểu việc binh.
Nếu như gặp việc
(gặp giặc) mà thối sút (nghĩa là
dùng dằng, không có lòng mạnh mẽ xốc đến mà đánh
giặc) thì còn phép luật binh (mà trị tội).
Nay bằng cấp
