mà nó không biết thương tôi, bắt tôi phải nuôi nó hoài. Nó kiếm được nhiều
tiền thì nó ăn nhiều, vợ nó, con nó ăn nhiều, chứ ích gì cho ai đâu ? »…
Câu chuyện kéo dài trên một giờ với cái giọng chán chường đó. Người
ta đem đủ các tội đổ lên đầu thanh niên mà không chịu tìm kiếm nguyên-
nhân ở đâu.
Nguyên-nhân là gia-đình Việt-Nam đã thay đổi và đời sống chúng ta đã
thay đổi. Cách đây bốn chục năm, chế-độ đại gia-đình chưa bị lung-lay : ba
bốn đời ở chung với nhau, người cha hoặc ông nội nắm cả kinh-tế và quyền
chỉ-huy, trên ra lệnh thì dưới phải nghe, kẻ nào bướng-bỉnh cãi lại thì bị cả
nhà, cả họ trị tội mà xã-hội cũng không dung thứ. Quan-niệm về thiện và ác
rất giản-dị : cái gì được người trên khen, khuyên làm thì là thiện, cái gì
người trên chê, cấm làm thì là ác. Đã vậy chủ gia-đình phần nhiều lúc nào
cũng có mặt ở trong nhà, nhận xét từng hành-vi, cử chỉ của trẻ : trẻ được uốn
nắn hằng ngày, mà không chịu nhiều ảnh-hưởng ở ngoài, cho nên dễ dạy.
Khoảng mười năm sau cuộc đại-chiến thứ nhất, một số thanh-niên ở
thành thị, một phần vì chịu ảnh-hưởng của văn-hóa Âu Tây, một phần vì có
cơ hội sống ở ngoài đại gia-đình (đi học hoặc đi làm ở xa) bắt đầu thấy
không-khí trong đại gia-đình hơi khó thở. Rồi nhóm Phong Hóa, Ngày Nay
hô-hào trong báo-chí và tiểu-thuyết sự thoát-ly đại gia-đình. Tiếng chuông
tuy có vang, cũng chỉ vang trong giới tân-học, và phải đợi đến cuộc đại-
chiến vừa rồi gia-đình Việt-Nam mới thay-đổi mạnh từ thành-thị đến thôn
quê.
Trong cuộc chiến đấu với thực dân Pháp, biết bao thanh-niên đã đặt Tổ-
quốc trên Gia-đình, đã thấy quyền hồi xưa của cha mẹ đối với con cái là
không hợp thời, có khi không hợp lý nữa. Họ nhận xét rồi phê bình, chỉ
trích. Họ uất-hận khi thấy người lớn theo địch hoặc chỉ bo-bo tìm mọi cách
duy-trì tư lợi. Như vậy thì làm sao một số cha mẹ chẳng mất uy tín đi được ?
Tất-nhiên, hồi xưa, tổ-tiên ta cũng đã nhiều lần chiến-đấu với ngoại xâm, và
cũng có những người chỉ biết nắng chiều nào che chiều nấy ; nhưng cơ sở
của đại gia-đình còn vững-vàng mà số thanh niên phản-đối cha mẹ vì chính-
kiến rất ít, nên uy-tín của người lớn không bị thương tổn nhiều. Ngày nay thì
