CHƯƠNG I : TỰ DO TRONG KỶ LUẬT
1. Tự do và kỷ luật
- Không có tự-do hoàn toàn.
- Người ta cần có cảm giác tự do hơn là tự do.
- Trẻ phải được tự do phát triển theo luật thiên nhiên.
Bàn về giáo-dục thì phải xét vấn-đề kỷ luật, mà muốn xét vấn-đề kỷ-
luật thì phải định-nghĩa thế nào là tự-do.
Tôi không muốn bước vào địa hạt chính-trị, trong đó vấn-đề tự-do đã
làm phí biết bao giấy mực, và làm đổ biết bao máu : nhiều nước dân chủ đã
tự phong cho mình cái mỹ-hiệu là thành-trì của tự-do, mặc dầu những dân
nghèo của họ, tức 90 phần 100 dân số hay hơn nữa, bị bó buộc đủ thứ chỉ vì
cái tội nghèo ; mà những nước độc tài lại càng lớn tiếng hô-hào dân chúng
chiến-đấu cho tự-do, và để có đủ sức mạnh chiến-đấu, dân chúng phải hy-
sinh tất cả những tự-do căn bản của con người. Ở đây, tôi chỉ đứng trong
phạm-vi giáo-dục, và nhắc bạn ba điều căn-bản bạn cần nhớ kỹ về quan-
niệm tự-do mỗi khi dạy trẻ.
Điều thứ nhất : Con người không khi nào được tự-do hoàn toàn,
muốn làm gì thì làm. Luôn-luôn hành-vi của ta bị hạn-chế, do những luật
thiên-nhiên, những luật xã-hội hoặc năng lực của bản thân ta. Có khi ta tự
cho là được tự-do, mà sự thực ta bị lệ thuộc mà không biết ; tức như tâm
trạng các ông bù nhìn, tự đắc về uy quyền của họ khi họ quên những sợi dây
nó giật họ ; hoặc như tâm trạng một anh nghiện rượu, không nghe lời cấm
đoán của bác sĩ, tưởng như vậy là muốn làm gì thì làm, có ngờ đâu rằng
mình chỉ là nô lệ của ma men. Vậy sự tự-do có tính-cách từng phần và rất
tương đối. Cho nên trẻ đi chưa vững mà đòi tập xe máy, và ta cũng cho trẻ
tập để tôn trọng tự-do của trẻ thì hành động của ta hoàn toàn vô ý thức.
Điều thứ nhì : Quan niệm về tự-do tuy phức-tạp, mập-mờ, song cảm-
giác tự-do thì rõ rệt và giữ một địa-vị quan trọng trong đời sống chúng
ta. Loài người tìm cảm-giác tự-do hơn là sự tự do, và không phải trình độ
