sao bây giờ cho các con vẫn được chơi mà ba vẫn ngủ được ? ». Như vậy, tất
nhiên chúng sẽ thấy ngay giải-pháp, tự đặt kỷ-luật rồi giữ đúng kỷ-luật đó.
Điều thứ ba : Muốn có cảm-giác tự-do thì mỗi trẻ phải được phát
triển theo đúng luật thiên nhiên và giữ được cá tánh của nó. Tuổi lên ba
lên bốn là tuổi ham chạy nhảy mà ta bắt trẻ phải khoanh tay dựa cột nghe
người lớn nói chuyện Nghiêu Thuấn, Khổng Tử, Mạnh Tử hàng giờ, thì trẻ
tất nhiên thấy khó chịu, bực bội. Hoặc trẻ không thích văn chương, chỉ thích
máy móc, mà ta bắt chúng phải chuyên tâm luyện văn thì chúng rất khổ sở,
một là ỳ ra, hai là hóa giả-dối, và không được chút kết-quả gì.
Đó là điểm mà tân giáo-dục khác cựu giáo-dục. Hồi xưa, người ta có
quan niệm « xã-hội » về kỷ-luật, uốn nắn trẻ theo những quy-điều, mẫu-mực
của xã-hội, mà không cần biết phản ứng ở trẻ ra sao. Ngày nay, người ta có
quan-niệm khoa học, tìm hiểu sinh-lý và tâm-lý của trẻ mà hướng chúng, rồi
tùy sự phát triển của chúng mà bớt sự hướng dẫn đó đi, để chúng lần-lần tự
hành-động lấy, tự lãnh lấy trách-nhiệm. Ngày xưa, dạy dỗ là rập khuôn ;
ngày nay, dạy dỗ là giải-phóng lần lần.
2. Quan niệm tự do trong giáo dục của Tolstoi
Nhưng giải phóng không có nghĩa là phóng-nhiệm như J.J. Rousseau
và L. Tolstoi đã chủ-trương. Cách đây gần đúng một thế-kỷ, Tolstoi mở
trong điền của ông một trường để dạy con nông dân, và sáng lập một nguyệt
san giáo khoa để đả đảo chế-độ giáo-dục đương thời. Ông viết : « Từ xưa
đến nay, bất kỳ dân tộc nào cũng nhận trẻ em là ngây thơ, trong sạch, là hiện
thân của cái thiện, cái chân, cái mỹ. Chúng sinh ra đã hoàn toàn rồi…
Không ai có quyền bắt chúng phải nhận một nền giáo-dục nào cả. Giáo dục
theo quan niệm ngày nay là uốn nắn con người theo một kiểu đã định trước.
Quan niệm đó đã không có kết quả, không thể thực-hiện được mà còn phi-
pháp… Không ai có quyền đào luyện ai. Tôi phủ nhận quyền đó. Trường
học và văn-minh chỉ làm trẻ hư thôi… Phải để cho trẻ giữ tánh tự nhiên của
chúng, phải để cho chúng tự đào tạo lấy chúng. Cá nhân có quyền tự do phát
