chúng ta có hơn gì chúng đâu ? Biết bao công chức phàn nàn rằng làm trong
chính-phủ lương ít mà bó buộc, chỉ muốn « thoát ly » càng sớm càng hay.
Nhưng sau ba chục năm sống cái đời mà họ cho là bó buộc và lương ít đó,
tới tuổi được về hưu, được « thoát ly », thì họ nằng nặc xin ở lại vài năm
nữa, xin không được thì oán trách nào là bất công, nào là không kể công lao
của họ… Loài người, như vậy, cả bạn, cả tôi nữa, đều đầy những mâu thuẫn.
Vả lại, trẻ dù ngang tàng, phá phách đến đâu cũng nhận thấy rằng
không có kỷ-luật không thể sống được. Ông Aichborn ở Vienne (kinh-đô
Áo) đã làm một thí-nghiệm cực kỳ táo-bạo. Người ta giao cho ông trị một
tụi trẻ du côn khét tiếng trong châu thành, hầu hết mắc những tội ăn cắp,
hành-hung. Ông cho chúng sống chung trong những trại lính, muốn làm gì
thì làm, muốn phá phách tới bực nào tùy ý. Ông phái vài người lại để xem
xét chúng, mà không được ngăn cản chúng trong bất kỳ một việc gì. Ôi thôi
! Các ông quỷ sứ đó được thể, tha hồ tung hoành, chửi nhau, đập phá, làm
dơ một cách không thể tưởng tượng được. Nhưng chỉ trong ít bữa, chúng bắt
đầu thấy chán, thấy trong phòng đầy những vật dơ, không sao ở được.
Người ta không hề trách chúng một lời, lại vui vẻ tặng chúng những phòng
mới, sạch sẽ, đủ tiện nghi. Lần này, chúng tự đặt ra kỷ-luật, tự cấm-đoán
nhau và đứa nào cũng rất ngoan, giữ kỷ-luật răm-rắp.
Vậy quan-niệm của Tolstoi sai. Ta không thể cho trẻ hoàn toàn tự do
được. Ta tôn trọng tự do của chúng, nhưng phải khéo léo câu thúc chúng. Bà
Maria Montessori, một trong những nhà đặt cơ-sở cho nền tân giáo-dục hiểu
rõ điều ấy, cho nên một mặt hô-hào phải để trẻ được tự-do, một mặt lại bảo :
« Ông thầy đã ra lệnh, thì học-trò phải nghe, nếu mới đầu cần phải phạt
chúng, thì cũng cứ phạt ».
Bà có tự mâu thuẫn không ? Không. Vào trong những trường học áp-
dụng đúng phương pháp của bà, ta thấy trẻ em vui-vẻ nhận kỷ-luật. Các em
trong lớp mẫu-giáo muốn làm gì thì làm : vẽ, nặn, xỏ chuỗi, xếp nhà…
nhưng không được phá đồ đạc, hoặc ngăn cản trò chơi của bạn. Người ta
không bảo chúng : « Đây chỗ ngồi của em đây. Ngồi đó, không được nhúc
nhích, không được nói chuyện nghe không ? Khi nào cô hỏi mới được đáp.
