TỰA
Sau bản Tuyên-ngôn độc-lập của Huê-kỳ (1776) và bản Tuyên-ngôn
nhân-quyền của Pháp (1789), người ta đã tưởng nhân loại bắt đầu bước
vào một kỷ-nguyên mới, kỷ-nguyên Tự do, Bình đẳng và Bác ái. Nhưng từ đó
đến nay đã gần hai thế-kỷ, kỷ-nguyên mới đó vẫn chưa thấy hé màn, và bây
giờ không ai nhắc tới nó nữa mà chỉ nói đến kỷ-nguyên Nguyên-tử, một kỷ-
nguyên mà hai trái bom nổ ở Hiroshima và Nagasaki năm 1945 đã hứa hẹn
cho nhân loại rất nhiều. Cái kỷ-nguyên trong đó chúng ta đương sống quả
thực là nguyên-tử ! Đại-chiến thứ nhất mà bốn chục năm trước người ta
tưởng là chiến-tranh cuối cùng của nhân loại, đã tàn khốc một cách kinh-
khủng, nhưng so với đại-chiến thứ nhì chỉ là một trò đấm đá của con nít bên
cạnh một cuộc đấu võ của các lực-sĩ « hạng nặng ». Và không ai dám tưởng
tượng, mà cũng không ai có thể tưởng-tượng được nếu có đại chiến thứ ba
thì đại chiến nầy so với đại chiến thứ nhì sẽ ra sao. Nhân sinh kỷ-hà ! Rán
quên đi, bạn ạ ! Chúng ta bất lực, hoàn toàn bất lực. Vả lại còn có điều
đáng cho ta nghĩ tới hơn.
Nghệ-thuật chiến tranh dù tiến mạnh tới bực nào cũng không làm cho
ta tởm bằng cái nghệ-thuật độc-tài. Vài ngàn trái bom làm tiêu diệt cả nhân
loại trong nháy mắt, kể cũng đáng ghê thật, nhưng ai nấy đều chết thì là hết,
có gì mà lo buồn ? Chứ hành-động của một bọn bắt hàng chục hàng trăm
triệu người phải theo đường lối của mình, chẳng kể phải trái, hễ không phục
tòng thì đầy, thì chém, thì bắn, thì cho vào lò thiêu, vào phòng điện… những
hành-động đó mới thực đáng kinh. Chiến-tranh chỉ giết người, chính sách
độc tài mới làm con người thành nô lệ. Mà nghệ-thuật độc tài từ đầu thế kỷ
đến nay, tiến một cách mãnh liệt phi thường, đến nỗi Tần Thủy Hoàng có
sống lại mà coi bọn phát-xít « trị » dân, tất cũng phải xanh mặt và than : «
Ôi ! hậu sinh khả úy ». Hitler, Mussolini đã chết, nhưng cái nòi độc tài đâu
đã tuyệt hẳn ? Từ đông qua tây, biết bao người vẫn lăm lăm nắm cơ-hội để
nối gót hai hung thần ấy. Chính đó mới là mối nguy của nhân loại. Dù da
trắng hay da vàng, da đen hay da đỏ, chúng ta đều có thể nhất đán thành nô
