Theo giáo sư Lev S. Vygotsky, vui chơi có vị trí trung tâm đối với
sự phát triển của trẻ nhỏ. Ông cho rằng trẻ nhỏ đạt đến độ phát
triển cao nhất khi đang vui chơi. Ví dụ, bé Jessica 5 tuổi không thể
ngồi yên đến 3 phút trong lớp học, mặc cho cô giáo quan tâm
nhắc nhở. Ấy vậy mà khi chơi trò giả định, bé có thể đóng vai một
học sinh tốt với bạn bè, ngồi im và tập trung đến 10 phút! Với
những trường hợp như vậy, giáo sư Vygotsky nhận định: “Khi vui
chơi, một đứa trẻ sẽ vượt qua chính mình, cứ như thể nó trở
thành một người xuất sắc, vượt trội hơn vậy”.
Giáo sư cũng cho rằng vui chơi có ba chức năng. Thứ nhất, tạo
nên “vùng phát triển tối ưu” cho trẻ. Như chúng tôi đã nói ở
chương 6, đó là “vùng” trẻ sẽ có thể tiến xa hơn mức bình thường
một chút khi có sự giúp đỡ của một người bạn hoặc người lớn nào
đó, so với khi trẻ tự làm một mình.
Thứ hai, vui chơi giúp trẻ phân định suy nghĩ với hành động, tức
khả năng tư duy vượt lên khỏi những tính chất đặc thù cố hữu
của đồ vật như trong các trò chơi giả định. Giáo sư Vygotsky tóm
tắt điều này như sau: “Đứa bé trông thấy một đồ vật nhưng lại sử
dụng, tác động vật ấy theo cách khác hẳn với những cách thông
thường tương ứng với tính chất của đồ vật. Để có thể ‘tư duy độc
lập’ như thế, trẻ cần được đặt trong những điều kiện nhất định”.
Cuối cùng, theo giáo sư Vygotsky, vui chơi góp phần giúp trẻ phát
triển khả năng tự điều chỉnh bản thân. Ở chương 7, chúng ta đã
nói về vai trò nền tảng của sự tự điều chỉnh cảm xúc. Đây là kỹ
năng thiết yếu để hòa hợp với mọi người và thành công trong
cuộc sống.
Để hiểu hơn tính tự điều chỉnh của trẻ trong lúc vui chơi, bạn hãy
quan sát bé Louis chơi trò làm nhà và đóng vai em bé. Dù mới 2
tuổi rưỡi, bé Louis cũng biết rằng trong lúc giả vờ khóc, em phải
“nín ngay” khi được bố-giả-bộ dỗ dành. Hành động giả bộ khóc
này đòi hỏi sự quyết tâm và suy nghĩ hẳn hoi. Điều này rất quan
trọng đối với khả năng điều chỉnh hành vi bản thân của trẻ ngay
từ nhỏ.
Một biểu hiện khác cho thấy trẻ cũng biết tự điều chỉnh bản thân
là khi trẻ tự nói chuyện với chính mình. Có bao giờ bạn nói thầm
222
