Thời gian như đêm ngày nước tuôn, tuôn mãi rồi bao nhiêu những cái
dấu vết cũng lần lượt tiêu tan, cho đến một cái nhớ cũng không tìm đâu
thấy được, khác nào thuyền chìm, mất dầm mất dạng.
Thời gian như thế, mọi người đều có thể trực giác mà nhận ra. Duy nói
ra, thời không phải mọi người đều nói được.
Thi sĩ Xuân Diệu đã đưa lại cho tôi mấy phút say sưa với bài Thời Gian
âm điệu nhẹ nhàng, hình ảnh huyền diệu. Ngâm bài Thời Gian tự khắc nhận
thấy thi sĩ làm cho thời gian ở chốn mơ màng lờ lệt biểu lộ ra rõ rệt mà lưu
động như có tâm hồn.
Thơ Xuân Diệu tuyệt ở chỗ ấy.
Không muốn đem thời gian của tri lý triết học, hay là của động lực khoa
học ra mà so sánh với thời gian trực giác của nhà thơ, tôi chỉ xin tái nhắc
chỗ mà nhà thi sĩ trấn áp ý thức để làm cho nổi tình cảm. Nơi nhà thơ Xuân
Diệu thì cái cảm tình dầu cho man mác đến đâu cũng không khỏa lấp hẳn ý
thức, mà thơ lại vẫn hay, mà tứ lại vẫn dồi dào, khiến nhà triết học không
thể ngăn được tâm hồn rung động.
Thi sĩ Xuân Diệu nếu đưa cảm tình lên cõi ý thức, hay ngược lại, biết với
ý thức xuống khu vực cảm tình, thời cái kỷ nguyên thi ca triết học sau này
không ai mở ra mà là ai nữa?
Tôi thường phải chê chán với những thơ tình tứ, với những vần thay đổi
để thở than ca tụng một cái ái tình không đổi không dời.
Nếu không phải anh hờn trách em bội bạc, thời là em buồn tủi duyên
phận hẩm hiu, hoặc nữa em em, anh anh càng san sớt cho nhau những nỗi
hồi hộp sung sướng của đôi tim hòa nhịp. Cái “đề” của phần nhiều bài thơ
bấy lâu chỉ là thế.
Thi sĩ Xuân Diệu đã xin hướng nghệ thuật thi ca về một đường mới mà
khách tài hoa chưa để lại một vần thơ, một nét chữ nào cho nền văn quốc
ngữ.
