[72]
[73]
Sau thất bại ở Waterloo, Napoleon thoái vị lần thứ hai (ngày 22 tháng Sáu năm 1815).
Những năm cuối cùng ông bị người Anh đày ở đảo Saint-Helen.
[74]
Những trường học ngày chủ nhật đầu tiên, với mục đích thanh toán nạn mù chữ và cung
cấp những kiến thức cơ sở ban đầu cho những người mù chữ và mới võ vẽ biết chữ, chủ yếu là người
lớn, xuất hiện ở Peterburg (tháng Tư năm 1895) và ở Kiev (tháng Mười năm 1859), sau đó lan ra
nhiều thành phố khác. Tầng lớp trí thức cách mạng, lực lượng đóng một vai trò lớn trong việc thành
lập các trường học ngày chủ nhật coi đây không chỉ là một hình thức khai sáng cho nhân dân mà còn
là một hình thức tuyên truyền công khai chống lại chính phủ Nga hoàng.
[75]
Ngay từ cuối những năm 40 sự bóc lột vô hạn độ của bọn quý tộc Đức đối với người nông
dân thuộc vùng biển Baltic đã bị Iuri Xamarin tố cáo trong Những bức thư từ Riga của ông và những
tài liệu này được chép tay truyền bá khắp Peterburg và Maxcơva. Bắt đầu từ năm 1856 chính sách
phản động của tầng lớp quý tộc Đức về vấn đề nông dân đã hơn một lần bị phê phán kịch liệt trên
báo chí. Ít lâu sau những “quyền hạn” và đặc quyền đặc lợi của tầng lớp này còn bị nhà phê bình, nhà
văn vĩ đại Nga Nikolai Tsernưsevxki (1828 - 1889) vạch trần. Xamarin Iuri Phedorovich (1819 -
1876): nhà triết học, sử học, nhà chính luận và nhà hoạt động xã hội Nga.
[76]
Vị khách lạ bí hiểm - một nhân vật bao trùm trong các tiểu thuyết của nữ văn sĩ nổi tiếng
Anh Radcliffe Ann (1764 - 1823); nét đặc trưng cho các tác phẩm của bà là sự mô tả những cảm giác
rùng rợn huyễn hoặc và những biến cố bí hiểm.
[77]
Robert Peel (1788 - 1830): nhà hoạt động quốc gia Anh, đảng viên đảng Bảo thủ.
[78]
Ở đây là chơi chữ. Cây tần bì trong tiếng Nga là “iaxen”, cùng gốc với từ “iaxno” là rõ rệt.
[79]
Heine Henrich (1797 - 1856): nhà thơ Đức, nhà chính luận, một bậc thầy lỗi lạc về thơ trữ
tình và thơ chính trị.
[80]
Ở đây muốn nói tới bức thư của đại văn hào Nga Nikolai Gogol viết cho bà A. O.
Xmirnova đề ngày 4 tháng Bảy năm 1846. Trong cuốn sách Những trích đoạn chọn lọc qua thư từ
gửi bạn bè, đã bị kiểm duyệt cắt xén, làm thay đổi ít nhiều, Gogol kêu gọi sự hoàn thiện đạo đức tôn
giáo, phủ nhận các tác phẩm văn học của mình. Cuốn sách được xuất bản lần đầu tiên năm 1860 trên
tờ báo Thời hiện đại và trang kinh tế với nhan đề “Thế nào là một bà tỉnh trưởng”.
[81]
