Côn Đảo là điểm tựa đầu tiên cho phép người Pháp bắt đầu xây
dựng đế chế của mình ở châu Á.
Trước khi trở thành hoàng đế của Việt Nam, Gia Long, khi đó còn
được gọi là
Nguyễn Ánh, từng lánh nạn ở Côn Đảo năm 1783 trong thời kỳ
Khởi nghĩa Tây Sơn. Khi người lính truyền đạo Pigneau de
Béhaine
giong thuyền ra tìm thấy ông ta, đây chính là nơi
Nguyễn Ánh ký thỏa ước định hình nên lịch sử của Việt Nam trong
200 năm sau đó. Đổi lấy quyền sở hữu Côn Đảo và những nhượng
bộ thương mại khác, Pierre Joseph Georges Pigneau, con trai một
người thợ thuộc da tự xưng là giám mục xứ Adran, sẽ cung cấp cho
hoàng đế súng, tàu chiến, và một đội quân đánh thuê.
Để bảo đảm làm tin, Nguyễn Ánh giao lại cho viên giám mục
người con trai mới lên bảy tuổi của mình, và họ cùng giong buồm
tới triều đình của Louis XVI dàn xếp những khoản tài chính cần
thiết. Sau một năm trốn tránh ở Côn Đảo, Nguyễn Ánh quay trở lại
đất liền và chiếm Sài Gòn. Tại đây ông gặp lại vị giám mục và đoàn
tụ cùng con trai mình. Với sự giúp sức từ đoàn quân đánh thuê của
Pigneau, Nguyễn Ánh tiến ra Bắc. Ông thu phục những vùng lãnh
thổ rải rác của Việt Nam rồi thiết lập đế chế của mình tại kinh thành
Huế, trung tâm lịch sử của chế độ chúa Nguyễn. Người Pháp đã
khai thác điểm bám chân của Pigneau de Béhaine bằng cách tấn
công Huế và Đà Nẵng năm 1858 rồi đến Sài Gòn vào năm sau đó.
Đến năm 1861 triều Nguyễn chỉ còn cai trị miền Nam Việt Nam trên
danh nghĩa.
Nguyễn Ánh tả thỏa ước của ông với người Pháp là “cắt sói canh
cừu”. Phi Yến, một bà phi của ông, đã phản đối chiến lược này, và vì
sự ương bướng ấy, bà đã bị đày ra một hòn đảo thậm chí còn hẻo
lánh hơn trong quần đảo Côn Đảo, nơi này giờ đây cũng trở thành
một điểm linh thiêng để khách thập phương đến thắp hương tưởng
nhớ.
