…Chúng tôi đi thêm một quãng đường làng, rẽ vào một xóm nhỏ gồm ba
bốn túp nhà xúm xít trên một khu đất chật chội, dừng lại trước một căn nhà
hoang vắng .
…Đó là một căn nhà nhỏ, quá nhỏ đến không ngờ, nhà rường ba gian
nhưng tất cả chỉ rộng độ 5 mét, nên 2 gian bên bị ép lại thành hai cái chái
chật chội chỉ vừa đủ đặt một chiếc chõng đơn cho một người nằm…Đồ đạc
không còn lại gì, ngoài một chiếc tủ gỗ mộc, phía dưới có những ngăn kéo,
hình như xưa dùng để đựng quầm áo.Tất cả chỉ có thế, từ thế kỷ mười tám
cho đến bây giờ !…
III.Lời kết :
Thật lòng nếu không đọc được bài bút ký của Hoàng Phủ vừa nêu trên,
chắc tôi không có ý định tìm hiểu thêm về Bùi Thị Xuân và soạn lại đề tài
đã được nhiều người luận bàn rồi. Nhưng chẳng hiều sao khi đọc trong sách
sử đến đoạn Nguyễn Ánh dụ hàng vợ chồng Bùi Thị Xuân nhiều lần mà
không được khiến tôi nảy ra băn khoăn : Vua Nguyễn có “màu mè” không
khi tánh vua vốn là người hay sợ, hay nghi kỵ người tài, nhất là vợ chồng
bà đã từng là kẻ khác phía và đã bao lần khiến quan quân nhà Nguyễn phải
điêu đứng ?
Và ta nên hiểu chuyện Nguyễn Ánh dành cho gia đình họ những hình phạt
quá thảm khốc như thế nào đây? Bởi lẽ nếu nhà vua sẵn tấm lòng khoan
thứ; thật tâm mến mộ hiền tài, nhân cách ấy thì dù không chiêu hàng được,
theo tôi, vua cũng sẽ lấy cái cớ “Trần Quang Diệu tha chết cho cả bọn
tướng sĩ và còn sai người làm lễ liệm táng Võ Tánh & Ngô Tùng Châu tại
thành Qui Nhơn vàonăm 1801” để dòng tộc họ không bị giết sạch, gia đình
họ được chết toàn thây hay chí ít ra cô con gái vô tội vừa mới vào độ tuổi
xuân thì, có được một con đường sống…
