mại, tình hình kinh tế, xã hội... của vùng đất đó, nhờ vậy hiện nay những vấn
đề trong lịch sử của thương cảng Hội An dựa trên kho tàng thư để lại của
Công ty Đông Ấn rất nhiều.
Đầu năm 1636 (thương mại người Nhật còn thịnh trị tại Hội An), Công ty
Hà Lan đã thiết lập một cơ sở thương mại ở Hội An và hoạt động tốt cho tới
năm 1641. Thời kỳ này giữa Nguyễn và Trịnh có sự giao tranh kịch liệt.
Chúa Trịnh ở Bắc tìm cách mua chuộc người Hà Lan khiến Chúa Nguyễn
tức giận. Vào năm trên, do sự tàn bạo của Công ty ở Hội An (bắt giết người
Việt làm công ăn cắp), quan trấn thủ là Nguyễn Phước Tần (Chúa Hiền) cho
bao vây thương điếm, tịch thu hết hàng hóa, đem đốt. Riêng vàng bạc và đồ
không cháy đem ra ném giữa biển khơi và giết bảy thương nhân Hà Lan.
Chính phủ Hà Lan tức giận bèn đưa hạm đội hùng hậu đến Đàng Trong
gây chiến. Cuộc chiến tranh giữa Chúa Nguyễn và Hà Lan kéo dài từ 1642
đến 1643. Kết cục Dũng Lễ Hầu (Nguyễn Phước Tần) lúc bấy giờ mới 24
tuổi, đánh tan hạm đội Hà Lan. Đô đốc Pieter Bach đốt nổ kho thuốc súng
và chết với soái hạm; một chiếc tàu khác va vào đá chìm; chiếc thứ ba thoát
được ra Bắc. Đây là trận hải chiến lớn nhất giữa Việt Nam và Châu Âu vào
thế kỷ XVII, và cũng là một chiến tích đặc biệt về hải chiến của Đông Nam
Á với tàu gỗ, súng hỏa mai, đối địch với Châu Âu, tàu đồng, súng đại bác...
Và cuộc hải chiến này cũng là căn cứ quan trọng để đưa Dũng Lễ Hầu
Nguyễn Phước Tần lên ngôi chúa.
Trong thời kỳ này, do thực hiện chính sách mở cửa và mậu dịch ở Hội An,
nên các chúa Nguyễn đặt một đạo thủy binh kiêu dũng đóng tại Dinh trấn
Thanh Chiêm kéo dài xuống tới biển Đại Chiêm, bao quát cả Hội An lẫn
đầm Trà Nhiêu.
Trở lại những địa danh Bến Ngự, Kho Lương, Trại Tượng... còn lưu
truyền trong dân gian, cùng những hào sen rộng hàng trăm mẫu trên đất
Thanh Chiêm ngày nay, có thể tưởng tượng màu sắc hàng vạn lá cờ phấp
phới của đại quân, của các đội chiến thuyền trên sông biển còn vang vọng
đến bây giờ.
Người Anh:
