những tú tài:
- Các anh có làm đơn kiện không?
- Có. - Bọn tú tài đồng thanh trả lời.
Cát Công bảo họ mang đơn tới, thấy trong đơn liệt kê tất cả quần áo, lò
hương, và một chiếc nghiên mực. Cát Công gật gật đầu nói:
- Đã là tú tài thì ta sẽ dạy các anh một bài học.
Lập tức ông gọi dịch phu mang năm chiếc ghế đặt cách xa nhau, và mang
nghiên, bút giấy phát cho cả năm người. Ông đuổi hết mọi người ra, rồi
ngồi vào giữa. Những tú tài cứ tưởng là làm văn thật, rất muốn trổ tài, lặng
lẽ chờ ông ra đề. Cát Công lấy một tờ giấy viết: "Các anh hãy vẽ chiếc
nghiên đã mất, không cần phải viết văn cho mệt nhọc". Năm anh tú tài ngồi
cách nhau quá xa, không biết vẽ thế nào. Ngồi một lúc lâu, đành phải tự vẽ.
Thấy mỗi người vẽ một khác, Cát Công cười phá lên, nói:
- Làm tú tài trước hết phải rèn luyện bản thân, đừng làm trò vô liêm sỉ, táng
tận lương tâm. Nếu để bọn các anh chăn dân, thì các anh là lũ tham quan ô
lại, bòn rút của dân. Để các anh chấp chính thì sẽ trở thành kẻ phản nghịch
lật đổ triều đình. Cớ sao một chiếc nghiên mực mất mà mỗi người vẽ một
khác? Ba lạng bạc tiền thuê thuyền chẳng đáng là bao, song thật đáng tiếc,
các anh đã làm băng hoại đạo đức.
Năm gã tú tài cứng họng, đưa mắt nhìn nhau, đứa nào mặt cũng vàng như
nghệ, không dám ho he. Cát Công bèn cho gọi hai tên gia nhân của bọn tú
tài tới bảo:
- Chủ các anh mỗi người đáng chịu mười cái tát, còn các anh, tôi mượn cái
mông đít.
Hai người kia ra sức kêu gào xin tha tội, song chẳng ai thương. Họ vẫn phải
nhận đủ hai mươi lăm gậy. Năm gã tú tài kia phải khai rõ họ tên, báo lên
quan Đề học(1) xử lí. Từ đó tiếng tăm Thủy Nguyên lại càng lan truyền
khắp trong triều ngoài nội. Sau vụ xử đó ông lại tiếp tục lên đường về kinh,
vừa đúng hạn. Thật là:
Xe loan dừng tại đô đình,
Mà ông vẫn kịp về kinh đúng ngày.
