ĐÔI LỨA XỨNG ĐÔI - Trang 5

Nguyên Hồng, Nam Cao, Nguyễn Huy Tưởng, Kim Lân, Hội Văn hóa cứu
quốc xuất bản, Hà Nội, 1945!, tác giả Nam Cao đổi tên truyện của mình
thành “Chí Phèo”.
Xuất hiện giữa những năm mà cuộc chiến tranh thế giới thứ hai (1939-
1945) đang ngày càng khốc liệt, khi các diễn biến cuộc chiến ở tận giời Âu
hay ở ngay châu Á hầu như chi phối, thu hút mọi sự quan tâm của người
đương thời, kể cả các giới làm báo làm văn, tập truyện Đôi lứa xứng đôi
hầu như đã không gây được động tĩnh gì trong dư luận văn nghệ. Song điều
đó không hề làm nản chí tác giả Nam Cao: chính đây là lúc ông bước vào
những năm tháng sáng tác sung sức và hiệu quả nhất của mình, với hàng
loạt truyện ngắn, truyện vừa, truyện thiếu nhi, xuất hiện hầu như hằng tuần
trên các tờ báo ở Hà Nội.
Phải qua gần hai chục năm sau, trong đời sống hòa bình, giá trị thực sự của
các sáng tác của Nam Cao mới được thừa nhận rộng rãi trong các giới sáng
tác và phê bình, nghiên cứu văn học.
Truyện “Chí Phèo” hầu như được nhất trí xem như một kiệt tác, đỉnh cao
trong văn nghiệp Nam Cao. đồng thời là kiệt tác đỉnh cao của văn xuôi tự
sự Việt Nam những năm 1930-1945.
“Chí Phèo” kể về cuộc đời một anh dân cày lưu manh hóa. Là một đứa trẻ
bị bỏ rơi ngay từ lúc lọt lòng, Chí Phèo may mắn được người ta nhặt về
nuôi rồi trở thành canh điền nhà Bá Kiến, một kỳ mục có thế lực ở làng Vũ
Đại. Vì một cớ riêng nào đấy, một ngày kia y bị bắt rồi bị đi tù. Bảy, tám
năm sau y trở về làng như một tay anh chị, định gây sự với kẻ đã đẩy mình
đi tù là Bá Kiến. Nhưng viên kỳ mục này cao mưu nên rốt cuộc Chí trở
thành tay chân của Bá Kiến, trở thành kẻ chuyên nghề đâm thuê chém
mướn. Suốt vài chục năm liền Chí chìm trong những cơn say, làm việc ác
trong lúc say, đến nỗi y không biết rằng mình đã trở thành một con quỷ dữ
trong làng.
Một ngày kia, sau một cuộc rượu say sưa, trên đường về nhà, giữa vườn
chuối trên bãi sông, y bỗng thấy một người đàn bà. Đấy là thị Nở, nhà cũng
gần vườn nhà Chí, một người ngẩn nga, đã xấu xí ma chê quỷ hờn, lại có
bệnh hủi; thị đi kín nước dưới sông, tạm ngồi nghỉ rồi ngủ quên. Y sán đến