DƯƠNG XỬ-PHỦ
Lỗ Văn-công thứ V (621 trước tây-lịch)
TẢ-TRUYỆN. – Dương Xử-Phủ ở nước Tấn đi sứ sang Vệ. Về đến
đất Ninh, Ninh Dinh theo ngay. Đến đất Ôn, Ninh Dinh bỏ về. Vợ hỏi. Đáp
: « Xử-phủ tánh-khí quá cao-cường. Trong Thương-Thơ (Kinh Thơ của nhà
Thương) có câu : « Trầm-tĩnh trị cương-cường, cao-minh trị nhu-nhược »,
Xử-Phủ chỉ có một bề, không mất sao được ? Trời kia chỉ cương-đức (khí-
dương) có một buổi huống chi là người ! Vả chăng, chỉ trổ bông mà không
đơm trái là góp oán đó thôi ! Đã quá cương-cường mà còn góp oán thì
không thể giữ mình nổi. Sợ không lợi mà còn bị hoạ lây, nên ta bỏ mà về ».
*
LỜI BÀN. – Đã « chí-lễ » thì không có hiệu nghiệm liền để trực-tiếp
làm đẹp lòng người nhưng có công sâu để cảm-hoá lòng người. Đã « chí-
nhạc » thì không có thanh-âm gần để trực-tiếp làm vui lòng người nhưng có
dư-vận để cảm-hoá lòng người. Phàm theo lẽ của thiên-hạ, điều gì chưa
thưởng-thức được thì không thể lìa bỏ một khi đã nếm. Như xưa kia, Đức
Phu-tử dạy học nơi khoảng sông Thù, sông Tứ, Tử-Cống mới đến yết-kiến
muốn dùng trí để nhạo-báng Ngài ; còn Tử-Lộ mới đến ra mắt muốn lấy
dũng để lăng bức Ngài, thì đến bực thánh cũng còn không thể trong một
ngày cảm-hoá được lòng người thay ! Còn Dương Xử-Phủ là người thế nào
mà Ninh Dinh mới gặp giữa đường phải lật-đật mang giày, gánh đồ tất-tưởi
chạy theo dường như sợ không kịp coi thế thì cảm-hoá lòng người hình như
mau hơn Đức Phu-tử ! Nhưng Đức Phu-tử tuy không cảm hoá được Do và
Tứ
trong lúc mới gặp mà trọn đời vẫn được Tử-Cống và Tử-Lộ phụng-sự,
còn Dương Xử-Phủ tuy làm cho Ninh Dinh theo ngay trong buổi sớm mà
không lưu Ninh Dinh ở lại được vài ngày ; như vậy bên hơn bên kém cũng
rõ-rệt lắm rồi.
