Người phương tây lấy nuôi dê, hễ dê không ăn thì bỏ không dùng. Tháng 9
lấy củ bỏ vỏ to ở ngoài nấu chín, hoặc phơi khô. Chế : người ta lấy dấm sao
hoặc nấu chín để dùng. Tính : cay, đắng, ôn, không độc, phá huyết, tán khí
kết, trị hòn cục, chữa hòn hạch là thuốc thơm để kiến vị, để thông kinh, để
trừ đờm, để giúp sự tiêu-hóa được điều hòa. Chủ : đau tim, đau bụng, trúng
ác, quặt-quẹo, quỉ-khí, khí lạnh hoắc-loạn, thổ nước chua, giải độc ăn uống
không điều hòa, tán uống với rượu, lại chữa đàn bà khí huyết tích kết, đàn
ông bệnh bôn-đôn (đau bụng chạy, không nhất định đau một chỗ, như lợn
chạy).
87. Bột-tề
荸薺
Có tên là ô-vũ, củ như khoai, sắc đen nên gọi tên, tục gọi củ mã-thày.
(Diễn-nghĩa) : tên là phù sài.
(Bác-tế) : tên là hắc-tam-lăng.
(Trịnh-tiêu-thông) : tên là địa-lật, mọc ở ruộng nước rất nhão. Bột-tề
loại cỏ giống khoai nước, mọc lâu năm, cuối xuân nẩy lá, tựa cỏ bấc đèn mà
to hơn, dài 3, 4 thước, chất mềm mà rỗng giữa, thân cây một cành thẳng lên,
không cành không lá, mùa hạ đỉnh ngọn ở giữa hay mọc bông hoa (dài như
bắp ngô), hoa con bám quanh nổi sắc đen nhụy trắng, củ giống củ từ-cô, lớn
6, 7 phân, ngoài vỏ tía đen, trong củ trắng, củ to bằng quả ổi hay quả phù-
quân, mọc ở ngoài đồng thì đen nhỏ, ăn có nhiều bã, người ta giồng ở ruộng
thì tía lớn có nhiều bột, tháng 3, 4 người ta giồng ở ruộng ướt, tháng đông
sang xuân cuốc lấy củ, ăn sống và chín cũng được. Tính : ngọt, hơi hàn,
hoạt (trơn), không độc. Chủ : thanh nhiệt, làm sáng mắt, hóa đờm, tiêu các
thứ tích, giải các chất thuốc độc. Trị : khỏi khát, chữa bệnh tê liệt, ấm bên
trong thêm hơi sức, hạ chất độc ở đan-thạch (loại kim loại đá), tiêu phong
độc, trừ khí thực nhiệt ở trong lồng ngực gột làm phấn ăn sáng tai mắt, trừ
bệnh hoàng-đản, chữa những người vô ý nuốt phải những miếng thuộc loại
đồng. Làm thuốc thì giã nhỏ lấy nước gột như làm bột sắn, hay bột ngó sen,
phơi nỏ như phấn để dùng, có khi lấy nước sống nguyên chất cho vào thuốc.
