thang được.
86. Bồng-nga-truật
莪蓬𦬸
(Lãn-ông) : củ nghệ xanh, vào khí-hậu kinh túc quyết-âm (can) âm ở
trong dương là giáng vậy. Chủ : công tước rất mạnh, là thuốc tiêu mài tích
tụ, chỉ đau tim, thông kinh nguyệt, tiêu huyết vị, phá hòn, cục, hạch là thuốc
huyết ở trong khí vậy, tiêu thủy, trị chứng ác quặt quẹo, hay ốm. Người hư
dùng nên biết, chỗ tích chữa tiêu mà nguyên khí đã mòn, nên phải cẩn thận.
Chế : muốn vào khí sao lửa, muốn vào huyết lấy dấm sao, được rượu và
dấm rất tốt. Xét : nga-truật được khí cuối hạ đầu thu, là kim và hỏa, cho nên
chủ chữa đau vị khí huyết đình trệ rất hay, nó là thuốc tiêu, gạt rất mạnh, nên
người hư dùng thì sợ tích chữa tiêu hết mà nguyên-khí suy kém, nếu phá
sâm truật thì không có hại.
(Nhập-môn thấp-loại) : chủ tiêu thủy, hành khí, phá tích, chủ trị như
trên, kiêm chữa ngã, bị đau, bị đòn, thương tổn và bên trong hư tổn ác huyết
tụ, giải mọi thứ độc, sắc đen thuộc huyết, chủ phá huyết ở trong khí, vào khí
được thì hay phát chướng, tuy là thuốc huyết nhưng cũng thêm được khí,
dùng trị hơi thở ngắn khó, không tiếp tục được và làm cho hoạt tiết, chữa
tiểu-tiện khó mà phải đi luôn, dùng nga-truật và kim-linh-nhục đều một
lạng, bằng-sa 1. đồng, tán nhỏ uống lúc đói, thang với nước muối, gọi là
mạn-linh-tán.
(Tham-khảo) : bồng-nga-truật ta gọi nghệ đen.
(Hòa-hán) : bồng-truật, quảng-mậu, ba-sát, thanh-khương, phá-quan-
phù, sản ở Nam-ninh, Điền-châu củ to sáng và tròn, ở phía Bắc Việt-nam có
rất nhiều mà tốt. Nga-truật đến cuối xuân nẩy mầm, ở những củ cũ còn lưu
lại, là giống lá nghệ, nhưng hơi hẹp hơn, có đốm tía, cuối hạ ở bên cây nở
hoa sắc đỏ, giống hệt hoa uất-kim củ tựa củ khoai ở dưới đất, phơi khô ngoài
vỏ sắc vàng nâu, bên trong sắc hơi xam xám, tôi tối, dài 2, 3 tấc, trong có
nhiều chất như bột lỏng, vị hòa-hoãn tựa chương-mão mà hơi đắng. Tên là
bồng-nga, sắc đen, tên là truật sắc hơi vàng, tên là ba-sát vị ngọt rất độc.
