(Cương-mục) : bách-nhưng, giã-thiên-môn-đông, sản ở Quảng-đông
Trung-quốc, sản ở Nại-lương, Sơn-lê, Trường-giã bên Nhật-bản, cây bách-
bộ là loại cây mọc lâu năm, cây cao 2, 3 thước, mùa xuân mọc mầm, lá
nhọn, phần giữa lá tròn, hai đầu nhọn có gân có sống lá nổi chạy song-song
từ cuống đến ngọn lá, cứ 3, 5 lá mọc quanh cành, bằng nhau trông như bánh
xe, cuống lá ngắn, mùa hạ ở kẽ lá nẩy cuống hoa, đỉnh ngọn cuống có 1, 2
hoa, hoa tòe 4, 6 mảnh ; sắc xanh nhạt, hay màu tía, xoè như kim, củ như
thiên-môn nhưng cây thì khác, củ vài chục mảnh xum vào thành, ngoài sắc
trắng vàng trong màu nâu nhạt. Còn thứ cây bách-bộ bò như dây ở mặt đất,
cây nhỏ hơn, dài cứng 2, 3 thước, hay dài hơn loại cây trên, hoa nhỏ hơn và
nhọn, tháng 8 lấy củ phơi khô, khi lấy được, lấy dao chẻ bỏ ruột, vỏ phơi
khô, hoặc tẩm rượu sao. Tính : ngọt, hơi ôn, không độc. Hiệu-năng : ôn
phế trị ho hàn, sát trùng trị ghẻ lở, uống trị các bệnh ho và trừ đờm, trị bệnh
ngoài da, là thuốc sát trùng, giết những trùng nhỏ ký sinh ở người, trâu, bò,
ngựa trừ rận, mẳn, ghẻ lở. Chủ : cho khí bốc lên, trích với rượu tẩm để
dùng. Những người tì, vị hư hàn, đại-tiện lỏng nát không nên dùng.
(Nhập-môn nhiệt-loại) : bách-bộ chủ trị phế nhiệt ho, khí bốc lên, tính
nhuận phế, trừ vi-trùng trong phế, ho dữ, ho lâu, ho lao, nấu cao viên hòn
một ngậm.
(Đông-viên) : trị phế nhiệt ho khỏi ngay, lại sát trùng trị giun sán, trùng
lao và các thứ trùng ở trong người, trừ rận chấy ở ngoài người, nấu nước tắm
trị sâu bọ ở chó và trâu bò, trị sâu bọ, mọt ở cây-cối, giết ruồi muỗi.
(Đông-y) : bách-bộ tính hơi ôn, ngọt, hơi độc, tính nhuận phế trừ ho,
trừ lao, trừ phế nhiệt.
58. Bách-hợp
百合
(Hòa-hán) : có tên là ma-la, cường-cừu, quĩ-thoản, đồ-hoa, sản ở Hồ-
nam là tốt, rồi đến Quảng-châu, còn thứ ở Hồ-bắc, Ma-thành, gọi là ma-
thành-hợp, thứ ấy người ta lấy sinh-diêm đốt sấy, vị chua chua không dùng
được, còn thứ sản ở Tứ-xuyên dùng tạm được, sản ở Giang-tô gọi là tô-hợp.
