Họ rất muốn biết giá của bằng tiến sĩ, vị trí kế toán của một sở cấp tỉnh hay
phó phòng cấp huyện, để mà nuôi nấng những giấc mơ, thứ giấc mơ chỉ cần
đủ tiền sẽ thành sự thật. Sống chết cùng cái chợ hình chữ S này, ít nhiều
chúng ta cũng thắc mắc giá thành thật sự của một công trình xây dựng trụ
sở sau những rơi rụng, cuộc mặc cả nhập nhoạng trên đường về thành phố
của một cô giáo vùng sâu, hay cánh cửa phía sau của cuộc đề bạt cán bộ.
Đôi lần chúng ta giật mình, thấy vô lý một chút, “Ủa, chỉ vì muốn con
mình học ở cái trường tử tế, sao mình lại lọt vô chợ này?” Trong cái không
khí ngờm ngợp mặc cả, cái chợ mấy chục triệu người tồn tại bằng những
điều vô lý cỏn con như vậy cộng lại. Cỏn con như vài thứ giấy tờ tùy thân
sai, một bữa nọ rảnh rỗi muốn đi làm lại bỗng một người hỏi muốn nhanh lẹ
không, mua thời gian đi, cũng rẻ. Cỏn con như chạy vào đường một chiều,
anh cảnh sát ngoắc lại, nói anh cũng bán cái làm ngơ. Cỏn con như vào viện
nằm, chị hộ lý bảo muốn chị cười thì phải mua. Vậy là thành người đi chợ.
Lơ vơ vậy mà chuyên nghiệp lúc nào không hay. Không phải chỗ nào cũng
trưng bày sáng loáng cũng treo bẹo cũng cất giọng rao ngọt lịm ai mua
không, cuộc bán chác đôi khi chỉ là cái nháy mắt, cái bắt tay lặng lẽ, cùng
với những thầm thì.
Không giống như cái chợ má hay ngồi bán mớ ngò gai, rau cần hái được
trong vườn nhà để mua lại dầu hôi nước mắm, như một cuộc trao đổi cho
nhau những gì mình có. Trong cái chợ nước Việt buổi tranh tối tranh sáng
này, có một thứ trật tự riêng của nó. Không phải ai cũng có cơ hội để bán
mua. Chịu khó nghiêng ngó chút sẽ thấy có những đám người vào chợ
phiên chẳng mua bán gì. Họ trôi dạt ra từ con sông đã bán làm thủy điện, từ
cánh rừng đã bạt phẳng để đào quặng, từ vạt đồng sắp trở thành sân golf
sang trọng bậc nhất nhì (của cái gì không cần biết, cứ nhất nhì là sướng).
Họ ngồi thành chùm thành bầy suốt phiên này đến phiên khác, họ xác nhận
lại cái sự vô hình của mình là có thật.
Họ buồn. Cái buồn gần như không giải tỏa được. Nỗi buồn kiểu đó
thường sinh ra vài tình cảm tiêu cực như muốn chết, hoặc uất ức giận dữ,
muốn đập phá. Nhà chức trách không sợ vì nghĩ vô hình thì làm được gì mà
lo. Ai mà nghĩ đám đông buồn phiền ấy từng làm nên bao nhiêu cuộc cách
