Tây - đặc biệt là nước Anh và các vùng thuộc địa - đã trải qua sự tăng
trưởng chưa từng có, một phần lớn nhờ vào tác động của cuộc Cách mạng
Công nghiệp. Đến năm 1820, thu nhập trên đầu người ở Mỹ đã khoảng gấp
đôi Trung Quốc; đến năm 1870 là cao gấp năm lần; đến năm 1913 gấp gần
mười lần; đến năm 1950 gấp gần hai mươi hai lần. Tốc độ tăng trung bình
hằng năm của GDP trên đầu người ở Mỹ là 1,57% trong khoảng thời gian
từ 1820 đến 1950. Con số tương ứng của Trung Quốc là -0,24%.
Năm
1973, thu nhập của người Trung Quốc trung bình giỏi lắm cũng chỉ bằng
một phần hai mươi một người Mỹ trung bình. Nếu tính bằng đồng đô la
quốc tế theo tỷ giá hối đoái, sự khác biệt còn lớn hơn nữa. Cho đến năm
2006 gần đây thôi, tỷ số giữa thu nhập đầu người của Mỹ và Trung Quốc
được đo theo cách này vẫn là 22,9/1.
Sai lầm gì đã xảy ra ở Trung Quốc từ thập niên 1700 đến thập niên
1970? Một hướng lập luận cho rằng Trung Quốc đã không có được hai cơ
may quan trọng về kinh tế vĩ mô, những điều không thể thiếu đối với sự cất
cánh trong thế kỷ 18 của khu vực phía bắc phương Tây. Thứ nhất là sự
chinh phục châu Mỹ và đặc biệt là việc biến các hòn đảo của vùng biển
Caribê thành các thuộc địa sản xuất đường, "những mẫu đất ma", đã làm
giảm áp lực đối với hệ thống nông nghiệp của châu Âu, tránh được thiệt hại
do sự suy giảm tỷ suất lợi nhuận như kiểu Trung Quốc. Thứ hai là khoảng
cách gần từ những mỏ than đến các địa điểm thích hợp phát triển công
nghiệp. Thêm vào đó, sự bành trướng đế quốc, ngoài việc mang lại những
nguồn nhiệt lượng rẻ hơn, gỗ rẻ hơn, len rẻ hơn và bông rẻ hơn, còn mang
đến những lợi ích kinh tế không dự tính trước. Đó là việc nó đã khuyến
khích phát triển các phát minh cần cho quân sự - đồng hồ, súng ống, thấu
kính và các thiết bị dẫn đường - điều này hóa ra lại có tác dụng phụ rất lớn
đối với sự phát triển của ngành chế tạo máy công nghiệp.
Chẳng cần
phải nói, còn nhiều cách giải thích khác được đưa ra về sự phân chia lớn
giữa phương Đông và phương Tây: sự khác biệt về địa hình, về nguồn tài
nguyên vốn có, về văn hóa, quan niệm đối với khoa học và công nghệ, thậm
chí cả khác biệt về sự tiến hóa của con người.
Song có một giả thiết
