được chính là những nho sĩ này. Sử sách chép rằng, kể từ thời Ngụy, phong
trào Nho học bắt đầu phát triển rực rỡ. Điều đó cho thấy, nền kinh tế, văn
hóa của Lương Châu dưới sự cai trị của Mông Tốn phát triển mạnh mẽ hơn
rất nhiều so với thời của cha con họ Lữ. Ngoài ra, Thư Cừ Mông Tốn cũng
là một trong số ít các quân vương trong thời Thập lục quốc biết chăm lo bồi
đắp cho thế hệ tương lai.
Sách “Tấn thư” đánh giá về Mông Tốn như sau: “Mông Tốn xuất thân
dân tộc thiểu số, hùng cứ chốn biên ải… Dấy binh ở Bạch Giản, cầu hòa
với Nam Lương. Xưng hùng ở Đan Lĩnh, thu phục Bắc Khấu. Nhưng là kẻ
thấy lợi quên nghĩa, hãm hại người thân. Tuy có thể thống trị một cõi
nhưng vẫn cần trau dồi đức hạnh”.
“Thấy lợi quên nghĩa, hãm hại người thân”, câu văn này đã định hình
phẩm cách của Mông Tốn. Người đời thường nhắc đến Thư Cừ Mông Tốn
với chân dung một kẻ xảo trá, bội tín, mượn dao giết người, lợi dụng Đoàn
Nghiệp để tiêu diệt Nam Thành, sau đó giết Đoàn Nghiệp để cướp đoạt
vương vị. Nhưng thử nghĩ xem, cứ cho là đám anh hùng thời loạn ấy đã sử
dụng thủ đoạn bỉ ổi để tranh giành ngôi đoạt vị, nhưng điều đó đâu có quan
trọng gì đối với người dân Lương Châu? Tôi cõng trên lưng mấy đấu lương
thực, rời khỏi nhà Mông Tốn. Ngước nhìn lên, vẫn thấy một màu âm u,
xám xịt. Tuy tuyết đã ngừng rơi, nhưng gió vẫn lạnh căm căm, tựa như
những nhát dao, cứa vào lòng người từng vết tuyệt vọng. Khi nào mùa
đông căm giá rét này mới chịu kết thúc? Tôi muốn hét lên thật lớn, nhưng
đâu còn đủ sức!
Thở dài một tiếng, xốc lại túi lương thực, cất bước về nhà. Dù sao, chúng
tôi vẫn còn lương thực, tức là vẫn còn hy vọng sống tiếp.
Bỗng giữa phố xá vắng tanh, xuất hiện một đứa trẻ chừng mười tuổi
đang lao về phía tôi, nó cầm thứ gì đó đen sì, đầy lông lá trên tay, vừa chạy
vừa ngoảnh lại phía sau, chút nữa thì đâm sầm vào tôi. Có ai đó đang đuổi
theo nó, tôi nghe thấy tiếng chửi rủa của một đứa nhỏ hơn.
